In Nederland zijn meer dan 350.000 mensen slechtziend of blind. Soms is dat aangeboren, soms het gevolg van een oogziekte zoals staar of maculadegeneratie. Zo’n oogziekte treft niet alleen 65-plussers, maar ook jongere mensen. Hoe houd je je ogen gezond? En, wat zijn signalen die kunnen wijzen op een oogziekte?
Algemeen | Klachten | Behandeling | Oorzaken | Artikelen in dit dossier
Zien is een complex proces, waarin het netvlies een belangrijk rol speelt. Eén zo’n netvlies bevat al 147 miljoen (!) cellen. De meerderheid van die cellen is staafvormig. Daardoor zien we zwart-wit, kunnen we in de schemering kijken en merken we beweging op. De andere zeven miljoen cellen zijn kegelvormig, waardoor we in het daglicht kleur en patronen kunnen zien. In het midden van het netvlies (gele vlek of macula lutea) zitten de kegels heel dicht op elkaar. Op die manier kunnen we fijne details zien.
Door de aanhoudende vergrijzing zal het aantal mensen met een oogziekte waarschijnlijk fors toenemen. Toch herkent slechts drie procent van de Nederlanders de signalen, die kunnen wijzen op een oogziekte. En dat is zorgelijk. Hoe vroeger je hulp zoekt, hoe kleiner de kans dat je zicht voorgoed beschadigd raakt. De meest voorkomende oogaandoeningen zijn: staar, maculadegeneratie, glaucoom en diabetische retinopathie.
Staar is de bekendste oogziekte en de meest voorkomende in ons land. Ongeveer 300.000 Nederlanders krijgen hiermee te maken. Hoe ouder je wordt, hoe groter de kans op staar. Bij staar vertroebelt de ooglens, die je nodig hebt om scherp te kunnen zien.
Maculadegeneratie wordt ook wel netvliesveroudering genoemd. Het midden van het netvlies heet de macula of gele vlek. Dankzij de macula kunnen we lezen, autorijden en gezichten herkennen. Maculadegeneratie is een oogziekte waarbij het gezichtsvermogen steeds verder achteruitgaat. Bij deze aandoening sterven de kegeltjes in de macula af. De macula werkt daardoor minder goed en het gevolg is dat je slechter gaat zien. Er zijn twee vormen van maculadegeneratie: de natte en de droge variant. De droge variant komt het meest voor. Hierbij zie je in het midden van je gezichtsveld steeds waziger. Daaromheen blijft je meestal wel scherp zien. Bij de natte variant merken veel mensen dat er beeldvervormingen ontstaan. Maculadegeneratie komt praktisch alleen voor bij mensen vijftig jaar en ouder.
Aan de achterkant van je oog bevindt zich de oogzenuw. De oogzenuw is een verbinding tussen het oog en de hersenen en zorgt ervoor dat beelden die we op ons netvlies krijgen naar de hersenen worden geleid. Door glaucoom raakt de oogzenuw beschadigd. De boosdoener is vaak een te hoge druk op de oogbol. Bij glaucoom ontstaan heel langzaam blijvende vlekken aan de buitenkant van het gezichtsveld. Ongeveer 100.000 mensen hebben deze oogaandoening.
De meeste mensen met diabetes type 1 en 2 krijgen vroeg of laat te maken met de oogaandoening retinopathie, ook wel diabetische retinopathie genoemd. Van retinopathie spreken we als het netvlies van je oog is beschadigd. Het is één van de meest voorkomende complicaties bij mensen met diabetes. Dit komt doordat mensen met diabetes te veel suiker in hun bloed hebben. Daardoor raken de bloedvaten in het lichaam beschadigd, dus ook de kleine bloedvaatjes in het netvlies. Wanneer deze oogaandoening niet op tijd behandeld wordt, kan slechtziendheid of zelfs blind raken het gevolg zijn.
Mensen die met staar te maken krijgen, merken vaak dat ze minder scherp en waziger gaan zien, minder contrast kunnen zien, in het donker slechter zien, overgevoeliger worden voor fel licht en in een gevorderd stadium van staar minder kleur kunnen zien.
Bij maculadegeneratie kan je zicht heel snel achteruitgaan. Het dragen van een bril lost dit probleem dan niet op. Er ontstaan vooral klachten in het midden van het gezichtsveld, maar ook kan het beeld dat je ziet vertekenen. Rechte lijnen worden dan bijvoorbeeld krom. Verder signaleren veel mensen wazige, grijze of zwarte vlekken in het midden van het oog. Het herkennen van gezichten wordt daardoor extra moeilijk. Minder kleur zien komt ook veel voor bij maculadegeneratie.
Bij een acute vorm van glaucoom ontstaan direct klachten. Je oog is rood, dof of doet veel pijn en het zicht wordt wazig. Ook hoofdpijn, misselijkheid en braken komen voor. Dit is meestal het gevolg van de extreem hoge oogdruk die glaucoom kenmerkt. De chronische vorm van glaucoom verloopt veel geleidelijker, waardoor de ziekte vaak pas veel later opgemerkt wordt. De symptomen van chronische glaucoom kunnen bovendien sterk per persoon variëren. Dat maakt het moeilijker de juiste diagnose te stellen. Doorgaans wordt het zicht bij glaucoom minder aan de randen van het gezichtsveld. Hierdoor loop je bijvoorbeeld vaker tegen iets aan, omdat je het niet ziet staan.
Veel mensen met diabetische retinopathie merken daar pas iets van als het netvlies al ernstig beschadigd is. Veel voorkomende klachten zijn: wazig en vervormd zien, minder kleur kunnen zien, dubbelzien, bewegende vlekken of strepen zien, nachtblindheid en pijn. Diabetes kan ook klachten geven die niets met het netvlies te maken hebben. Een wisselende gezichtsscherpte is er één van. Dit komt door schommelingen in het suikergehalte in de ooglens. Als het suikergehalte weer op peil is, wordt het zicht weer scherper. Niet de ogen goed kunnen bewegen is een andere klacht. Hier kunnen mensen met diabetes last van krijgen als de oogspieren zijn aangetast door een te hoge bloedsuiker.
Mensen die met staar te maken krijgen, merken vaak dat ze minder scherp en waziger gaan zien, minder contrast kunnen zien, in het donker slechter zien, overgevoeliger worden voor fel licht en in een gevorderd stadium van staar minder kleur kunnen zien.
Bij maculadegeneratie kan je zicht heel snel achteruitgaan. Het dragen van een bril lost dit probleem dan niet op. Er ontstaan vooral klachten in het midden van het gezichtsveld, maar ook kan het beeld dat je ziet vertekenen. Rechte lijnen worden dan bijvoorbeeld krom. Verder signaleren veel mensen wazige, grijze of zwarte vlekken in het midden van het oog. Het herkennen van gezichten wordt daardoor extra moeilijk. Minder kleur zien komt ook veel voor bij maculadegeneratie.
Bij een acute vorm van glaucoom ontstaan direct klachten. Je oog is rood, dof of doet veel pijn en het zicht wordt wazig. Ook hoofdpijn, misselijkheid en braken komen voor. Dit is meestal het gevolg van de extreem hoge oogdruk die glaucoom kenmerkt. De chronische vorm van glaucoom verloopt veel geleidelijker, waardoor de ziekte vaak pas veel later opgemerkt wordt. De symptomen van chronische glaucoom kunnen bovendien sterk per persoon variëren. Dat maakt het moeilijker de juiste diagnose te stellen. Doorgaans wordt het zicht bij glaucoom minder aan de randen van het gezichtsveld. Hierdoor loop je bijvoorbeeld vaker tegen iets aan, omdat je het niet ziet staan.
Veel mensen met diabetische retinopathie merken daar pas iets van als het netvlies al ernstig beschadigd is. Veel voorkomende klachten zijn: wazig en vervormd zien, minder kleur kunnen zien, dubbelzien, bewegende vlekken of strepen zien, nachtblindheid en pijn. Diabetes kan ook klachten geven die niets met het netvlies te maken hebben. Een wisselende gezichtsscherpte is er één van. Dit komt door schommelingen in het suikergehalte in de ooglens. Als het suikergehalte weer op peil is, wordt het zicht weer scherper. Niet de ogen goed kunnen bewegen is een andere klacht. Hier kunnen mensen met diabetes last van krijgen als de oogspieren zijn aangetast door een te hoge bloedsuiker.
Bij veel oogziekten is het belangrijk om je ogen zo snel mogelijk te laten behandelen om je zicht zoveel mogelijk te behouden. Als dit te laat gebeurt, kan blijvende schade ontstaan of je kunt blind raken. Belangrijk is dus om snel hulp in te schakelen van een arts, ook bij vage symptomen die je maar moeilijk kan verklaren.
Staar kan alleen behandeld worden door middel van een operatie. De troebele lens wordt dan vervangen door een kunstlens.
Voor de droge variant van maculadegeneratie, de vorm die het meest voorkomt, bestaat geen behandeling. Voor natte maculadegeneratie zijn wel meerdere behandelingen mogelijk. Injecties met medicijnen, minder alcohol drinken en je eetpatroon aanpassen, met name minder verzadigde vetten eten. Met een laser kan soms de achteruitgang van het gezichtsvermogen tot stilstand worden gebracht.
Glaucoom is in een vroeg stadium goed te behandelen met medicijnen. Later komen laserbehandeling en eventueel een operatie in beeld. Schade die al aan de oogzenuw is ontstaan, kan niet worden hersteld.
Het behandelen van diabetische retinopathie is niet altijd nodig en hangt erg af van de klachten. Indien behandeling wel nodig is, kan het injecteren van medicijnen in het oog of een laserbehandeling uitkomst bieden.
Roken, erfelijkheid en ouderdom kunnen de kans op het krijgen van een oogaandoening vergroten. Maar de oorzaak is niet altijd duidelijk.
Roken veroorzaakt een afname van beschermende antioxidanten in het lichaam. Daardoor neemt de kans op een oogziekte toe. Maculadegeneratie komt bijna vijf keer zo vaak voor bij mensen die meer dan een pakje per dag roken. De kans op het krijgen van glaucoom neemt ook toe als je een roker bent. Roken is slecht voor de bloedvaten, dus ook voor de kleine bloedvaatjes van de oogzenuw.
Geschat wordt dat 20 procent van alle gevallen van staar ontstaat door een overmatige blootstelling aan Uv-straling. Pas op latere leeftijd krijg je de rekening gepresenteerd. Uit recent onderzoek blijkt dat maculadegeneratie vaker voorkomt in landen waar de zon veel schijnt.
Bepaalde ziektes, zoals de hoge oogdruk die glaucoom in de hand werkt, kunnen in de familie voorkomen. Als je (groot)ouders glaucoom hadden, kan het verstandig zijn om jaarlijks naar de oogarts te gaan voor een check-up.
Dat je minder goed gaat zien naar mate je ouder wordt, valt deels te verklaren door de natuurlijke veroudering. Ogen ‘slijten’. Maar het verlies van een goed zicht kan ook in de hand gewerkt worden door een oogaandoening. Het risico daarop neemt eveneens toe met de jaren. Rond de leeftijd van 75 jaar heeft ongeveer 70 procent van de mensen staar.
Uit steeds meer onderzoeken blijkt dat een ongezond voedingspatroon, met veel verzadigde vetten en alcohol, een negatief effect heeft op de conditie van je ogen. Alcohol onttrekt bijvoorbeeld antioxidanten aan het lichaam. Hoge concentraties verzadigde vetten en cholesterol, die schadelijk zijn voor de bloedvaten, spelen mogelijk een rol bij het ontstaan van oogziekten.
Diabetes kan de oorzaak zijn van niet scherp zien, dubbelzien, wazig of troebel zien, een oogontsteking, pijn aan de ogen en retinopathie.
