Je kweekt groenten in je eigen moestuin, gebruikt make-up zonder meuk en natuurlijk let je op de antiaanbaklaag van je koekenpan. Alles om PFAS te weren. Maar hoe gezond je ook probeert te leven; uit onderzoek blijkt dat deze stoffen waarschijnlijk al in jouw bloed zitten. Hoe erg is dit? En kunnen we iets doen om dat te veranderen?
Wat is PFAS?
First things first, want wat is PFAS precies en wat niet? PFAS is niet de naam voor één schadelijke stof, maar een verzamelnaam voor stoffen die worden gebruikt en teruggevonden in talloze producten. Denk aan cosmetica, kleding, verpakkingen van voeding en jawel, het zit ook in ons drinkwater.
PFAS, de afkorting van per- en polyfluoralkylstoffen, staan bekend om hun water-, vuil- en vetafstotende eigenschappen. Hartstikke handig, want daardoor lekt het vet in een pizzadoos niet door, blijft je regenjas droog en helpt die vlekverwijderaar alles brandschoon te maken.
Helaas is er ook een maar, want inmiddels weten we dat deze schadelijke chemicaliën in het milieu terechtkomen en niet of nauwelijks afbreekbaar zijn. Het wordt niet voor niets al de ‘forever chemical’ genoemd. En dat is niet alleen schadelijk voor de wereld, maar ook voor onze gezondheid.
Het probleem is groter dan Chemours
Hoe schadelijk? Dat weten we nog niet helemaal, maar wat we wel weten: van PFAS wil je zo min mogelijk in je lijf hebben. Dat schadelijke PFAS-stoffen te pas en te onpas gebruikt mogen worden, was de reden voor Annelies den Boer om in 2017 Stichting Tegengif op te richten.
“Er was toen nog te weinig aandacht voor, zeker in Nederland. In Denemarken was de overheid al wel in actie gekomen omdat zij de link legden tussen hormoonverstorende stoffen en onvruchtbaarheid bij mannen. Hier in Nederland was het nog een ver-van-onze-bedshow. We weten inmiddels allemaal van de enorme vervuiling rondom de fabriek van Chemours in Dordrecht, maar dit probleem gaat veel verder dan dat. Niet meer bakken met pannen met anti-aanbaklaag is niet genoeg. Het probleem is véél groter dan dat. PFAS zijn overal.”
Eerste bloedonderzoek in Nederland
Diverse wereldwijde onderzoeken laten zien dat deze schadelijke stoffen niet alleen worden teruggevonden in het milieu, ons drinkwater, voedselverpakkingen en talloze andere producten, maar ook al in ons lichaam. Om aan te tonen hoe groot dit probleem is, wordt er in landen om ons heen al grootschalig onderzoek gedaan naar PFAS in het bloed van de bevolking.
Dat dit in Nederland nog niet gebeurt, was voor Stichting Tegengif de reden om dit op kleine schaal ook te laten onderzoeken. Annelies: “Er is al heel veel onderzoek gedaan naar PFAS in allerlei producten, maar niet naar deze schadelijke stoffen in ons lichaam. Wat veel mensen niet weten, is dat we het meeste van deze stoffen binnenkrijgen via ons eten en drinken – ongeveer 75 procent van onze blootstelling komt hiervandaan. Dat is heel zorgwekkend. Om ons bloedonderzoek te realiseren, in samenwerking met diverse wetenschappers, hebben we het bloed van allerlei Nederlanders uit alle twaalf provincies laten testen. Het onderzoek werd uitgevoerd door het gerenommeerde laboratorium Eurofins, dat ook in opdracht van de Vlaamse overheid vergelijkbare studies uitvoert. Met ons onderzoek, dat niet volledig representatief is en wij daarom een signaalstudie noemen, hopen we iedereens ogen te openen. Bewustwording creëren is ons grootste doel. We pleiten er ook voor dat de overheid op landelijk niveau bloed van burgers gaat testen. Dat blijkt hard nodig, want bij alle deelnemers aan ons onderzoek bleken PFAS al in het bloed te zitten. Dit toont aan hoe serieus dit probleem is. Of je nu in Groningen of Limburg woont, PFAS zitten in ieders bloed. Je loopt dus niet alleen risico als je in de buurt van vervuilende fabrieken woont.”
PFAS en je gezondheid: dit weten we erover
Hoewel er nog geen keihard bewijs is over hoe groot de schade is van PFAS voor onze gezondheid, maken wetenschappers zich grote zorgen. De eerste resultaten uit onderzoeken zijn allesbehalve rooskleurig. Zo zijn lage niveaus van PFAS in voedsel in verband gebracht met een verminderde werking van het immuunsysteem, waaronder een minder goede werking van vaccinaties.
Daarnaast wordt het in verband gebracht met een verhoogd risico op bepaalde vormen van kanker. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft in 2023 PFOA, een veelvoorkomende vorm van PFAS, geclassificeerd als kankerverwekkend voor mensen (categorie 1). Dit betekent dat er voldoende bewijs is om te concluderen dat deze stof kanker kan veroorzaken bij mensen.
Wetenschappers waarschuwen ook voor het feit dat PFAS voor andere gezondheidsrisico’s kan zorgen, zoals hormoonverstoring, leverbeschadiging en een verhoogde kans op hart- en vaatziekten.
Eén van de weinige dingen die je kunt doen
Kun je dan niets doen om te voorkomen dat je deze stoffen in je lichaam krijgt? Het eerlijke verhaal is helaas dat het weren van PFAS niet betekent dat je deze stoffen niet meer binnenkrijgt.
Annelies: “Ook biologisch eten of groenten en fruit uit je onbespoten moestuin, kunnen PFAS bevatten door vervuilde lucht of het grondwater. Daar kun je zelf niets aan doen.”
Opvallend is dat zelfs stoffen die in de EU al verboden zijn, zoals PFOA, werden teruggevonden in het bloed van de deelnemers van het onderzoek van Stichting Tegengif. “Van PFOA weten we inmiddels dat het kankerverwekkend is. Dat betekent niet dat je meteen kanker krijgt, maar je loopt wel meer risico. En dat risico is aanwezig zolang deze stoffen in ons lichaam en onze omgeving voorkomen.”
Eén van de weinige dingen die je wel kunt doen, is producten met PFAS blijven weren. “Door producten met PFAS niet meer te kopen, voorkom je voor een klein deel je blootstelling eraan, maar belangrijker is het signaal dat je hiermee afgeeft. Hiermee zeg je: ik wil dit soort producten niet meer. Dat is een belangrijke stap. PFAS gaan pas de wereld uit als deze stoffen zich niet meer kunnen verspreiden in ons milieu.”
Bloedonderzoek
Jasmijn Blokland (30) liet via Stichting Tegengif haar bloed testen op PFAS. Ze schrok van de uitslag: ondanks haar gezonde leefstijl zaten deze schadelijke stoffen toch in haar lijf.
“Net als iedereen ken ik het verhaal van de teflonpannen en probeer ik die dus te mijden. Mijn man en ik zijn veel met onze gezondheid bezig, ook omdat hij ernstig ziek is geweest. Wij wonen in Zeeland, dus redelijk landelijk, en eten veel onbespoten groenten en fruit uit onze eigen moestuin. Daarnaast proberen we zo natuurlijk mogelijke tandpasta, shampoo en zeep te gebruiken. Dan ben je goed genoeg bezig, denk je. Maar PFAS zit in veel meer, realiseerde ik me toen ik een post van Stichting Tegengif zag. Toen ze een oproep plaatsten en deelnemers zochten voor een kleinschalig bloedonderzoek, werd ik meteen getriggerd.”
Ondanks dat Jasmijn en haar man hun best doen om gezond te leven, wonen ze dichtbij de vervuilende fabrieken in Antwerpen, en komt haar man uit de buurt van de Chemours-fabriek in Dordrecht, waar veel over bekend is. “Ik werd uitgekozen en er werd een dag in Utrecht georganiseerd. Samen met alle andere deelnemers kreeg ik meer informatie en werd ons bloed getest op meerdere soorten PFAS.”
De totaalwaarden van PFAS in haar bloed zaten net onder de norm. Die norm is vergelijkbaar met de richtlijnen die ook bij grootschalige bloedonderzoeken in andere landen worden gehanteerd. “In eerste instantie was het dus een meevaller. Maar wat wel opviel, was dat mijn PFOS-waarden heel hoog waren in vergelijking met andere stoffen. PFOS wordt vaak gebruikt om producten water- en vetafstotend te maken, zoals regenjassen en schoenen. Zelf heb ik jarenlang in een schoenenwinkel gewerkt, waar ik regelmatig in een kleine ruimte schoenen inspoot met impregneersprays. Daar zit het ook in. Het kan dus zijn dat dit de oorzaak was, maar je weet het natuurlijk nooit zeker.”
Wat Jasmijn echt schokkend vond, was dat PFAS in het bloed van alle deelnemers werd teruggevonden. “Zelfs bij mensen die echt hun best doen om schadelijke stoffen te vermijden, zoals het filteren van hun drinkwater. Het laat zien dat deze stoffen bij iedereen in het bloed zitten, zelfs als je bewust probeert te vermijden wat je kunt. Het maakt dus niet uit waar je woont of wat je doet, in Nederland word je er hoe dan ook aan blootgesteld. Dat was wel een eye-opener. Waar ik ook verbaasd over ben, is dat PFAS in producten zit waar je niet snel aan denkt, zoals in bakblikken, bakpapier en zelfs in menstruatieondergoed. Dat laatste wordt nu erg gepromoot. Bizar eigenlijk.”
Het onderzoek spoorde Jasmijn aan nog bewuster te gaan leven. “Maar dat is tegelijkertijd ook heel lastig. Zo realiseer ik me ook dat onze moestuin hoogstwaarschijnlijk vervuild is, puur door het grondwater en de lucht. Ik vind het een eng idee dat ik dit op mijn dertigste al in mijn bloed heb zitten. Hoe is dat dan over tien jaar, vraag ik me af. Veel mensen hebben nog steeds geen idee wat PFAS precies zijn en hoe je deze kunt mijden. Daarom vind ik het heel belangrijk om mijn steentje bij te dragen aan de bewustwording. Dat blijf ik gewoon doen. Hopelijk worden deze stoffen heel snel verboden.”
Kleine lichtpuntjes
Hoewel de situatie zorgwekkend is, zijn er gelukkig ook lichtpuntjes. Nederland is samen met Denemarken en Duitsland één van de initiatiefnemers voor een Europees verbod op PFAS. Annelies legt uit: “Nederland is dus zeer betrokken bij het voorstel voor een Europees verbod. Dat is goed nieuws. Daarnaast moeten we niet alleen het gebruik van PFAS verbieden, maar ook het lozen ervan. Daar strijden wij hard voor. Het lozen van PFAS in het water gebeurt hier nog steeds en zorgt ervoor dat deze stoffen nog steeds in ons drinkwater terechtkomen. Dat zou gewoon niet moeten mogen, want iedereen heeft recht op schoon drinkwater. Vorig jaar heeft de Tweede Kamer een motie aangenomen waarin ze zeggen dat de Nederlandse overheid zich moet inzetten voor een lozingsverbod. Dat is een stap in de goede richting. Wij maken ons er hard voor dat de regering dit ook echt gaat doen. Er is dus nog veel werk te doen.”
Samen blijven strijden
Kunnen we het tij ooit nog keren? “We blijven, samen met vele andere organisaties en burgers, druk uitoefenen op de politiek voor een Europees verbod. We zullen binnenkort ook als spreker aanwezig zijn tijdens een bijeenkomst in de Tweede Kamer om onze boodschap kracht bij te zetten. Er komen gelukkig steeds meer PFAS-vrije producten op de markt en de bewustwording groeit, maar we zijn er nog lang niet. Het gaat jaren duren voordat PFAS volledig uit onze wereld zijn, omdat deze stoffen zo slecht worden afgebroken. Dus hoe eerder het verbod er komt, hoe beter. We kunnen het tij keren, maar dat kan alleen als we samen blijven strijden tegen deze schadelijke stoffen.”
