Osteoporose (botontkalking) dreigt de belangrijkste ziekte van de 21e eeuw te worden. Via deze test kun je kijken of je ook kans loopt!
Risico: Vrouw – 50 jaar ouder – vóór je 46e verjaardag gestopt met menstrueren – Ik weeg minder dan 60 kilo
“Vrouwen lopen meer risico op osteoporose dan mannen”, zegt internist Bert Verhage (Fractuurpreventie en Osteoporosepolikliniek van het St. Lucas Ziekenhuis). “Eén op de vier vrouwen boven de 55 jaar heeft osteoporose en één op de twaalf mannen.”
Bot is levend weefsel: oude botcellen worden voortdurend afgebroken en vervangen door nieuwe. “Vanaf het 40ste jaar is de afbraak groter dan de opbouw en neemt de botmassa af. De menopauze versnelt dit proces, doordat de oestrogeenproductie daalt. De geslachtshormonen oestrogeen en progestageen geven immers bescherming tegen botontkalking.”
Dit verklaart tevens waarom vrouwen die vroeg in de overgang komen, meer risico lopen. “Ook een gebrek aan geslachtshormonen, waardoor bijvoorbeeld lange tijd niet is gemenstrueerd, is een risicofactor. En bij mannen kan een tekort aan testosteron osteoporose veroorzaken.”
Tengere vrouwen of vrouwen met ondergewicht hebben een hoog risico op botbreuken. “Vrouwen met overgewicht zijn juist beschermd tegen osteoporose, omdat zij in hun vetweefsel oestrogeen produceren. Daarnaast biedt het vetweefsel in het dijbeen bescherming bij een eventuele val”. Bovendien worden botten zwaarder belast door overtollig lichaamsgewicht, wat weer gunstig is voor het behoud van de botmassa.
Een snelle toename in gewicht is overigens geen oplossing voor tengere vrouwen. Bij bestaande osteoporose bevordert overgewicht vervormingen van de wervelkolom, wervelbreuken en een sterkere slijtage van de gewrichten. Nog los van andere risico’s die verbonden zijn aan een sterke gewichtstoename.
Risico: familieleden ingezakte wervels, ik had na mijn 50e een of meer botbreuken, , mijn lichaamslengte nam na mijn 50e jaar met meer dan 3 cm af
Op jaarbasis zijn er 83.000 fracturen in Nederland. Door de vergrijzing zal dit aantal de komende jaren toenemen. Het spreekwoord ‘zo moeder, zo dochter’ is vervelend genoeg ook van toepassing op osteoporose. “Als je familieleden hebt met heupfracturen en afnemende lichaamslengte door ingezakte wervels, verhoogt dat je risico aanzienlijk”, vertelt Verhage. “Ook als je eigen lichaamslengte is afgenomen, is dat een signaal. Dit gaat vaak gepaard met rugpijn, maar niet altijd.”
Bij mensen die na hun 50e jaar een botbreuk krijgen, dienen altijd de alarmbellen te gaan rinkelen. “Een golfer van 52 jaar met een enkelbreuk denkt niet meteen aan osteoporose. Die denkt: een ongelukje, kan iedereen gebeuren. Toch is in zo’n situatie een botdichtheidsmeting noodzakelijk. Met zo’n meting is vast te stellen of het gaat om osteoporose. Een botbreuk bij een vijftigplusser heeft een sterk voorspellend karakter: 60 procent van deze groep blijkt osteoporose te hebben.”
Mensen met duizelingen hebben een grotere kans om te vallen. “Dit geldt ook voor mensen die slaap- of kalmerende middelen gebruiken, of slecht zien.” Daarnaast verstaan nogal wat ouderen de kunst ‘struikelblokken’ te verzamelen in hun woning, zoals veel dicht op elkaar staande meubelen, losse tapijtjes en telefoonkabels. Door misplaatste zuinigheid is soms sprake van een slecht verlichte woonruimte. “Het weghalen van drempels en het aanbrengen van handgrepen in de douche- en toiletruimte kan al een belangrijk verschil maken.” Gymnastiek bevordert de soepelheid, kracht, evenwicht en coördinatievermogen, waardoor de kans op valpartijen afneemt.
Risico: Ik heb/had een eetstoornis (anorexia nervosa of boulimia), ik heb langdurig corticosteroïden gebruikt (prednison)
Sommige ziekten kunnen het risico van osteoporose verhogen. “Een voorbeeld is een te snel werkende schildklier ofwel hyperthyreoïdie. Ook een vorm van reumatoïde artritis (chronische polyartritis), diabetes mellitus (suikerziekte) en bepaalde long-, nier-, maag-, darm-, lever- en huidziekten kunnen het risico vergroten.”
De achterliggende mechanismen zijn steeds weer anders. Bij diabetes bijvoorbeeld leidt het insulinetekort tot een verhoogde botafbraak. “Darmontstekingen en maagoperaties kunnen op hun beurt leiden tot een verminderde opname van calcium en vitamine D. Een verminderde opname van deze essentiële bouwstoffen voor het bot speelt ook een rol bij de eetstoornissen.”
Sommige medicijnen zijn echte ‘botrovers’. Corticosteroïden ofwel prednisonpreparaten zijn het meest gevreesd. Hoe langer de behandeling en hoe hoger de dosering met dit soort tabletten, des te groter is de kans op dunne en breekbare botten. “Een onafgebroken gebruik gedurende drie maanden is al riskant.”
Prednison is overigens niet het enige geneesmiddel dat in de beklaagdenbank zit. Ook schildklierhormonen, anti-epileptica, bloedverdunners, maagzuurremmers, urinedrijvende middelen en lithium kunnen bij chronisch gebruik het bot verzwakken.
Risico: Ik doe niet of heel weinig aan lichaamsbeweging, ik kom minder dan tien minuten per dag in de buitenlucht en neem geen extra vitamine D
Een tekort aan lichamelijke activiteit is de belangrijkste risicofactor voor het ontstaan van osteoporose. “Het is vooral belangrijk tegen de zwaartekracht in te bewegen”, zegt Verhage. “Fietsen en zwemmen helpen niet om stevige botten te krijgen. Wandelen, hardlopen, touwtjespringen en traplopen wél.” Probeer daarom elke dag een half uur te bewegen, eventueel verspreid over de dag.
Vitamine D is belangrijk voor de botopbouw en bevordert onder meer de calciumopname. Voor gezonde botten zijn dagelijks 400 tot 800 IE vitamine D nodig. We kunnen deze hoeveelheid zelf produceren met een dagelijks zonnebad van ongeveer vijftien minuten, maar de huidige levensomstandigheden en de angst voor huidkanker staan dit in de weg. Bovendien vermindert op oudere leeftijd de omzetting van zonlicht in vitamine D met 80 procent.
“Mensen die ouder zijn dan 65 jaar doen er verstandig aan elke dag 800 Internationale Eenheden (IE) vitamine D3 te slikken”, aldus Verhage. Staan er microgrammen op de verpakking? Zo reken je om. Voor vitamine D geldt: 100 IE (Internationale Eenheden) = 2,5 μg (microgram).
