Al jaren zorgt de ziekte van Lyme voor onzekerheid. Een beet van een besmette teek kan onschuldig zijn, maar ook ongrijpbare klachten geven. Wat het extra lastig maakt, is dat de huidige tests niet altijd voldoende betrouwbaar zijn. Kunnen de cellulaire tests – die in Duitsland al worden aangeboden – eindelijk meer duidelijkheid geven? We vragen het arts-onderzoeker Ewoud Baarsma.
Op welke schaal komt lymeziekte voor in Nederland?
“Per jaar zijn er in Nederland anderhalf miljoen tekenbeten. Meestal heeft zo’n beet weinig gevolgen, maar als de teek besmet is met de Borrelia-bacterie, kan dit leiden tot de ziekte van Lyme. In Nederland lopen jaarlijks 25.000 tot 30.000 mensen deze ziekte op. Hoewel het risico relatief niet zo groot is, neemt het aantal teken – en dus ook het aantal tekenbeten – toe door klimaatveranderingen. Lymeziekte wordt daarom een steeds groter probleem. Dat geldt overigens niet alleen voor Nederland, maar voor vrijwel heel Europa, delen van Azië en Noord-Amerika.”
Wat zijn de symptomen bij lymeziekte?
“Lymeziekte kan zich op verschillende manieren uiten. In negen van de tien gevallen merk je het doordat er een rode kring of vlek op de plek van de tekenbeet optreedt. Helaas verschijnt zo’n kring of vlek niet altijd óf het wordt niet opgemerkt. De bacterie kan zich dan naar andere plekken van het lichaam verspreiden en daar schade aanrichten, van gewrichtsklachten en huidinfecties tot ontsteking van de zenuwen en krachtverlies. Ook kunnen er klachten optreden als vermoeidheid of geheugenproblemen. Doordat er geen eenduidige symptomen zijn, is lyme lastig te diagnosticeren.”
Hoe werken de huidige lymetesten?
“Er zijn twee soorten testen: directe en indirecte. Bij een directe wordt met een PCR-test naar het DNA van de Borrelia-bacterie gekeken. Omdat deze werkwijze niet altijd mogelijk is, maken we meestal gebruik van indirecte testen: de zogenaamde antistoftesten. Het bloed van degene met klachten, wordt dan onderzocht op de aanwezigheid van antistoffen tegen de Borrelia-bacterie. In een vroeg stadium van lymeziekte zijn er geregeld nog geen antistoffen meetbaar in het bloed. Dat betekent dat iemand die net besmet is onterecht een negatieve uitslag kan krijgen. Een groot nadeel, want als er niet tijdig behandeld wordt, kunnen de gevolgen groot zijn. Zo lopen mensen die in een later stadium antibiotica krijgen meer risico op het zogenaamde ‘post-lymeziektesyndroom’. Er is dan sprake van chronische klachten die een grote impact hebben op het dagelijks leven. Een ander minpunt van een antistoftest is dat deze geen onderscheid maakt tussen een doorgemaakte en acute infectie. Als je in het verleden een Borrelia-infectie hebt gehad, kunnen er nog steeds antistoffen in je bloed zitten, óók wanneer de infectie al lang en breed weg is.”
Hoe werken de cellulaire testen?
“Bij cellulaire testen wordt iemands bloed in het laboratorium in contact gebracht met een stukje ‘ziekteverwekker’. Als er een hoog aantal alarmstofjes vrijkomt, is er in theorie sprake van een infectie. Ook de mate waarin de cellen die de alarmstofjes aanmaken zich delen, is veelzeggend: hoe vaker dit gebeurt, hoe recenter de infectie. In theorie zou een cellulaire test dus kunnen aantonen of het om een doorgemaakte of een acute Borrelia-infectie gaat. Daarnaast maakt ons lichaam sneller alarmstofjes dan antistoffen aan bij een infectie, waardoor lymeziekte tijdig vastgesteld zou kunnen worden.”
Onderzoek naar cellulaire testen
“We hebben als onderzoek drie soorten cellulaire testen gekozen en deze blind afgenomen bij een onderzoeksgroep. Die bestond onder meer uit 271 mensen met bewezen lymeziekte en 228 gezonde vrijwilligers. De uitslagen van de verschillende testen hebben we vergeleken met de uitslagen van de antistoftest. Onze belangrijkste bevinding is dat de betrouwbaarheid van cellulaire testen tekortschiet bij het diagnosticeren van lyme. Bij de antistoftest kreeg 93 procent van de 228 gezonde mensen terecht een negatieve uitslag. Bij de cellulaire testen kreeg tussen de 19 en 69 procent van de gezonde vrijwilligers onterecht een positieve uitslag. Een aanzienlijk slechter resultaat dus. Ook qua gevoeligheid scoorden de cellulaire testen die wij hebben onderzocht niet beter dan de antistoftest. Onze verwachting is dus helaas niet uitgekomen.”
Onbetrouwbare testen
“Dat we er niet in zijn geslaagd om de nadelen van de huidige antistoftest op te heffen, is natuurlijk jammer. Wel kunnen we nu aantonen dat de cellulaire testen die we hebben onderzocht onbetrouwbaar zijn. Waardevolle informatie, want deze testen worden in landen als Duitsland volop aangeboden. Vooral mensen met chronische klachten sturen bloed naar dit soort aanbieders. Heel begrijpelijk, maar op basis van de onderzoeksresultaten is ons advies om niet langer bloedonderzoeken te gebruiken waarvan de wetenschappelijke betrouwbaarheid niet bewezen is.”
Dé oplossing is helaas nog niet voorhanden, maar we zetten alles op alles om de zorg voor mensen die vermoeden dat ze lyme hebben te verbeteren.”
Hoe kun je een Borrelia-infectie voorkomen?
“Allereerst wil ik benadrukken dat de natuur in gaan meer voordelen met zich meebrengt dan risico’s. Wel kun je stappen zetten om de ziekte van lyme te voorkomen. Zo is het verstandig om op de gebaande paden te blijven, omdat teken vooral in struikgewas of hoog gras zitten. Veel mensen denken overigens dat ze ook uit bomen vallen, maar dat is een misvatting. Een ander advies is je kleding aanpassen: draag lange broeken, shirts met lange mouwen en trek je sokken over je pijpen. Daarnaast is het goed om een tekencheck te doen als je in de natuur bent geweest. Controleer vooral vochtige plekken als de liezen, oksels en bilspleet. Wat ook kan helpen is een insectenwerend middel.”
En als je toch gebeten bent door een teek?
“Dan moet je deze zo snel mogelijk verwijderen. Hiervoor kun je een pincet gebruiken, maar een tekenpen is makkelijker. Het is belangrijk dat je de teek hélemaal verwijdert. Schrijf ook in je agenda wanneer je bent gebeten en houd de plek van de beet een aantal weken in de gaten. Indien er een kring of vlek ontstaat, of je krijgt andere symptomen, dan gaat het mogelijk om lymeziekte. In dat geval is antibiotica nodig. Soms ontdek je een tekenbeet pas later. Als je het vermoeden hebt dat de teek langer dan 24 uur heeft vastgezeten, is het verstandig om met de huisarts te bespreken of je eenmalig een antibioticakuur kunt krijgen. Maar nogmaals: ga vooral het bos in of wandelen in de duinen. Als je alert bent, is het risico op lymeziekte klein.”
Over het onderzoek
Het Victory-onderzoek is gedaan door het Amsterdam UMC, Radboudumc en het RIVM. Ewoud Baarsma, arts-onderzoeker bij het Amsterdam UMC, voerde samen met mede-onderzoeker Freek van de Schoor het onderzoek uit. Op het platform tekenradar.nl vind je meer waardevolle informatie over tekenbeten en lymeziekte. Ook kun je je hier aanmelden voor studies van het Amsterdam UMC, Radboudumc en RIVM rondom het tekenbeetonderzoek.
Volg ons ook op Instagram, Facebook en TikTok. Meer Gezondnu? Neem dan een kijkje in het magazine en schrijf je in voor de nieuwsbrief.
