Als je ouder wordt, word je minder schaamtegevoelig. Toch schamen veel vrouwen zich voor hun lichaam. Vanaf je tweede levensjaar word je je bewust dat je eigen gedachten hebt en anderen ons kunnen beoordelen. Deskundigen Stephanie Welten en Nienke Vulink vertellen in het naaktnummer van gezondNU waar deze emotie allemaal toe in staat is.
De oorsprong van schaamte
Schaamte als emotie is bedoeld om ons te verbinden, terwijl het sociale leven hier juist flink onder kan bezwijken. Het kan bijvoorbeeld ons seksleven beïnvloeden. Volgens schaamte-expert Stephanie Welten is het een negatieve emotie die we voelen als we niet aan onze eigen normen en die van anderen voldoen. Deze normen worden grotendeels bepaald door de samenleving waarin we opgroeien of leven. Oorspronkelijk zijn ze bedoeld om het samenleven zo vloeiend mogelijk te laten verlopen. Van jongs af aan leren we dat het niet hoort om te spieken of snoepjes te stelen. Doen we dit wel en worden we gesnapt, dan zorgt het schaamtegevoel er voor dat we dit niet nog een keer doen.
Beleven van schaamtegevoel
Schaamte is niet aangeboren. De ‘theorie of mind’ stelt ons in staat om schaamte te beleven en dat gaat in stapjes. Dankzij deze theorie zijn we ons ervan bewust dat we eigen gedachten hebben en anderen ons kunnen beoordelen. Dit besef begint zo rond ons tweede levensjaar in te dalen. Doordat we langzamerhand de regels van onze leefomgeving doorkrijgen, ontwikkelen we een sterker schaamtegevoel, met een piek in onze puberteit. Dit heeft te maken met de vele veranderingen die we als puber doormaken. Naarmate we ouder worden neemt ons schaamtegevoel iets af, hoewel ouderen zich juist weer vaker schijnen te schamen dan mensen van middelbare leeftijd.
Verschil tussen mannen en vrouwen
Beide seksen kennen het gevoel van schaamte, alleen openbaart zich dat in verschillende situaties. Welten: “Mannen vinden het bijvoorbeeld vervelender als zij in prestatiesituaties falen. Bijvoorbeeld als ze een presentatie op het werk verknallen. De ingesleten norm is nog steeds dat mannen goed moeten presteren.”
Vrouwen schamen zich vooral over sociaal ongepast gedrag, het kwetsen of teleurstellen van anderen en voor hun uiterlijk. We hebben het idee dat je over gewicht en uiterlijk controle hebt, waardoor vrouwen vooral zichzelf de schuld geven als ze niet aan dit ideaalplaatje voldoen. “Daarom vinden veel vrouwen het naar om zich bloot te geven in badkleding. Wie afwijkt van de norm, is daar zelf debet aan, is de gedachte.” Mannen kunnen zich ook schamen voor hun lichaam, maar dit is meer prestatiegericht.
Extreem hoog schaamtegevoel
Schaamte kan – hoewel het in zekere mate sociaal wenselijk is – vervelende gevolgen hebben en zelfs chronisch worden. Mensen met de psychische stoornis BDD bijvoorbeeld zijn ervan overtuigd dat één of meer van hun lichaamsdelen afstotelijk zijn, terwijl buitenstaanders meestal niets opvalt. Vaak kloppen zij ten einde raad aan bij de plastische chirurg, wat de klachten meestal alleen maar verergert. “Iemand die aan waanbeelden lijdt, kun je niet van het tegendeel overtuigen,” zegt psychiater Nienke Vulink. “Dit terwijl BDD’ers vaak juist opvallend mooie mensen zijn die van hun omgeving continu horen hoe goed ze eruitzien. Dit maakt het lijden en de eenzaamheid alleen maar groter.”
Hoe word je minder schaamtegevoelig?
Over het algemeen geldt: hoe minder zelfvertrouwen en hoe lager je zelfbeeld, hoe groter de schaamtegevoeligheid. “De afgelopen eeuw hebben we ervoor gezorgd dat we slechts een aantal uiterlijkheden als mooi beschouwen en dat je je moet schamen als je daarvan afwijkt. Dat is toch verschrikkelijk”, zegt Vulink.
Hoe kunnen we het tij keren? “Door in de opvoeding van onze kinderen te benadrukken dat er een enorme variatie in neuzen, borsten en billen bestaan en dat het om het innerlijk gaat,” denkt Vulink. En we kunnen ons best over onze schaamte heen zetten. “Zolang we maar genoeg zelfvertrouwen hebben om de uitdaging aan te gaan.”
