Geen ‘nee’ kunnen zeggen, je snel afgewezen voelen, eetproblemen, burn-outs. Volgens de therapievorm Past Reality Integration (PRI) zijn het uitingen van de afweermechanismen die je jezelf als kind hebt aangeleerd en die je vervolgens je leven lang dwars kunnen zitten. Mits je ze leert herkennen en aanpakken natuurlijk. Hoe herken je een afweermechanisme en welke soorten afweermechanismen zijn er? Wij vroegen het aan PRI-therapeut Lenneke Hastenberg.
Een afweermechanisme is een (onbewuste) manier van reageren, die bedoeld is om ons pijn te besparen. Het probleem is echter dat wanneer we ons op de korte termijn verdedigen, dit ons in de weg kan zitten om onszelf op de lange termijn te ontwikkelen. Geen ‘nee’ kunnen zeggen, was misschien ooit een bruikbaar afweermechanisme om te overleven als je opgroeide met een veeleisende ouder. Je was immers afhankelijk van je opvoeder(s) om te overleven. Maar nu je volwassen bent, kan geen ‘nee’ kunnen zeggen je steeds in dezelfde valkuilen laten stappen, met misschien wel een burn-out als gevolg. Achter dat geen ‘nee’ kunnen zeggen, gaat vaak één van de vijf afweermechanismen schuil. Dít zijn de 5 soorten afweermechanisme.
Herken jouw afweermechanismen
Voorbeeld: Je krijgt de vraag of je wilt overwerken, maar je bent eigenlijk erg moe. Toch merk je dat je het lastig vindt om ‘nee’ te zeggen.
Afweermechanisme 1: Angst
PRI-therapeut Lenneke Hastenberg: “Mensen denken vaak dat angst een logische reactie is op spannende situaties. Wanneer we bijvoorbeeld spreken in het openbaar, in een vliegtuig stappen of een spin zien. Of wanneer we het lastig vinden om ‘nee’ te zeggen. Maar angst is functioneel in levensbedreigende situaties. In iedere andere situatie is angst een afweermechanisme. Angst geeft ons de illusie dat we moeten en kunnen vluchten. Het kan een reactie zijn van je lichaam om te voorkomen dat je ‘nee’ zegt, omdat je lichaam onbewust het gevoel heeft dat je in levensgevaar bent als je je grenzen aangeeft. Je kunt last krijgen van zweethanden, hartkloppingen, en/of onrustig worden. Die lichamelijke reacties maken het nauwelijks vol te houden. Dus verzinnen we vaak (onbewust) een manier om het wat dragelijker te maken, zoals de andere afweermechanismen.”
Mogelijke gedachten:
- Mijn collega’s vinden me niet meer aardig als ik ‘nee’ zeg.
- Als ik niet overwerk, dan word ik misschien ontslagen omdat ik niet flexibel genoeg ben.
- Mijn baas respecteert me vast niet meer als ik voor mezelf kies.
Afweermechanisme 2: Primaire afweer
“Stel: je hebt ‘nee’ gezegd”, geeft Lenneke als voorbeeld. “Wanneer het afweermechanisme ‘Primaire Afweer’ bij je activeert, voel je je enorm slecht over jezelf. Je voelt je schuldig. Je schaamt je omdat je niet overwerkt. Deze afweer voelt zwaar aan. Het geeft je een negatief gevoel. Je baalt van jezelf.”
Mogelijke gedachten:
- Ik kan dit echt niet maken. Ze zullen me vast een watje vinden.
- Wat egoïstisch van mezelf dat ik ‘nee’ heb gezegd.
- Ik kan deze baan helemaal niet aan.
Afweermechanisme 3: Valse hoop
“Hoe dan ook tóch overwerken kan een afweermechanisme zijn om je – in eerste instantie – beter over jezelf te voelen”, aldus de PRI-therapeut. “Dit mechanisme valt onder ‘Valse Hoop’. Bij dit afweermechanisme gaan we tot het uiterste om nog beter ons best te doen. Als je niet overwerkt, maar in de dagen erop extra hard werkt om jezelf toch van je goede kant te laten zien, versterk je je ‘Valse Hoop’. Bij dit mechanisme voelt alles urgent. Je móét door. Jezelf voorbij lopen om je iets waard te voelen. Je presteert met behulp van het stresshormoon adrenaline. Je piekert. Krijgt zenuwtrekjes. Je bent vaak moe. Dit afweermechanisme kan resulteren in een burn-out.”
Mogelijke gedachten:
- Als ik maar hard genoeg werk, dan vergeven ze het me wel dat ik ‘nee’ heb gezegd.
- Ik kan maar beter gewoon overwerken, dan is er niets aan de hand.
- Ik kan nu wel ‘nee’ zeggen, als ik volgende week het werk maar wel inhaal. Het moet toch echt af.
Afweermechanisme 4: Valse macht
Bij het afweermechanisme ‘Valse Macht’ zijn wij niet zélf het probleem. De ander is juist de boosdoener, in onze ogen. Je wordt dan boos op je baas dat hij of zij het lef heeft je te vragen om over te werken. Je kwaadheid kan zich uiten door je expliciet naar buiten toe af te reageren, bijvoorbeeld door uit te vallen tegen je collega’s of je leidinggevende. Of je reactie blijft impliciet, verhuld. Dan voel je je het slachtoffer. Je gaat roddelen. Of zoekt een nieuwe baan waar je niet gevraagd wordt over te werken.
Mogelijke gedachten:
- Hoe kunnen ze mij nu weer vragen om over te werken? Ze buiten me ook altijd uit.
- Ik heb vorige week ook al overgewerkt. Waar haalt mijn baas het lef vandaan me hier weer voor te vragen?
- Mijn collega’s lossen het maar op. Zij doen toch nooit wat.
Afweermechanisme 5: Ontkenning van behoefte
Werken de eerdere afweermechanismen niet? Voel je je nog steeds slecht? Dan is er nog een laatste ‘redmiddel’. Ontkenning van Behoeften. “Je gaat toch overwerken en voelt niet eens meer dat je eigenlijk moe bent.”, licht Lenneke toe. “Of je blijft thuis en gaat jezelf verdoven. Bijvoorbeeld met alcohol, drugs, angstremmers of eindeloos Netflixen. Je drukt het nare gevoel van de ‘Angst’ of ‘Primaire Afweer’ weg. Je legt een deksel op je gevoelens. Ook mediteren kan een manier zijn om niet te hoeven voelen. Maar denk ook aan de boel rationaliseren of relativeren. ‘Ontkenning van Behoeften’ kan heel wijs overkomen. Het lijkt alsof je heel goed kunt omgaan met lastige emoties. Maar het tegendeel is waar: je onderdrukt ze.”
Mogelijke gedachten:
- Het is niet logisch om me zo slecht te voelen over zoiets kleins. Dus ik ga het gewoon loslaten.
- Het valt allemaal wel wat mee. Het komt wel weer goed.
- Gewoon lekker een filmpje kijken en niet aan denken.
Doe de test
Wil je onderzoeken welk afweermechanisme bij jou actief is? Op prionline.nl kun je de zelftest doen.
Volg ons ook op Instagram, Facebook en TikTok. Meer Gezondnu? Neem dan een kijkje in het magazine en schrijf je in voor de nieuwsbrief.
