Een posttraumatische stressstoornis (PTSS) ontstaat na een heftig voorval. De ellende ligt achter je, maar de herinnering tart je met depressiviteit, nachtmerries, angst, flashbacks en hartkloppingen. Kan je als je vandaag iets heftigs meemaakt, voorkomen dat je PTSS ontwikkelt? Wij vroegen het psycholoog Miriam Lommen, die PTSS onderzoekt aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Stel ik maak iets heel heftigs mee vandaag. Wat kan ik dan doen om te voorkomen dat ik PTSS ontwikkel?
Psycholoog Miriam Lommen: “Het probleem is dat de wetenschap voornamelijk klachten onderzoekt en veel minder stilstaat bij hoe je klachten voorkomt. Wat in ieder geval níét werkt, is gedwongen worden om over je trauma te praten. De laatste onderzoeken wijzen uit dat dit het natuurlijke helingsproces in de weg staat. Ja, je moet uiting geven aan wat er gebeurd is, maar op je eigen tempo en op je eigen manier. Voor de één is dat erover praten, een ander schrijft erover en weer een ander uit zich via muziek. Weglopen voor pijnlijke gevoelens leidt op termijn tot uitputting en kan de symptomen van een posttraumatische stressstoornis verergeren. Weet ook dat heftige gevoelens na zo’n intense gebeurtenis erbij horen. Dat accepteren is belangrijk.”
Helpt het om na een uitermate stressvolle gebeurtenis bewust ontspanning te zoeken?
“Er zijn geen wetenschappelijk bewijzen dat hardlopen, aan yoga doen, wandelen, naar de sauna gaan of je laten masseren helpt bij traumaverwerking. Het zijn wel allemaal manieren om met stress om te gaan. Zover we nu weten is de enige manier om een trauma te verwerken: de gebeurtenis onder ogen zien. Je moet het beest in de bek kijken. En nee, dat is niet prettig. Het kan zelfs uitermate pijnlijk zijn. Maar het is de enige manier om het uit je systeem te krijgen.”
Maar liefst tachtig procent van de Nederlanders krijgt in zijn leven te maken met een traumatische gebeurtenis. Heel veel dus. Opmerkelijk is dat slechts een kleine groep PTSS ontwikkeld. Waarom juist deze mensen?
“Dat weten we nog niet precies. We weten wel dat mensen met een psychiatrisch verleden kwetsbaarder zijn, net als mensen die als kind een trauma hebben opgelopen. En als je bijvoorbeeld al angstig bent of in doemscenario’s denkt, dan heb je meestal meer moeite om met tegenslag om te gaan. Maar dat verklaart niet alles. We weten ook dat de hersenchemie van mensen met PTSS anders is dan van gezonde mensen. Maar of die hersenchemie al anders was voor de traumatische gebeurtenis of dat het trauma de hersenchemie veranderd heeft, is vaak nog de vraag.”
PTSS ontstaat vaak na een uitermate traumatische gebeurtenis zoals een ongeluk of overval. Hoe zit dat met huiselijk geweld, is er hier dan geen sprake van PTSS?
“Mensen die langdurig en systematisch te maken krijgen met trauma’s in hun leven, zoals bij huiselijk geweld kunnen vaak ook PTSS hebben, maar dat is doorgaans slechts een onderdeel van een veel complexere problematiek. Deze mensen hebben daarnaast vaak te maken met een laag zelfbeeld, wantrouwen, angsten; noem maar op. Dat is minder eenduidig en daardoor moet vaak meer aangepakt worden dan PTSS alleen.”
We krijgen bijna allemaal te maken met trauma’s in ons leven. Kan ik iets doen om mijn kinderen hier weerbaarder tegen te maken?
“We weten dat politieke gevangenen die gemarteld worden minder vaak PTSS ontwikkelen dan ‘normale’ gevangenen die gemarteld worden. Waarschijnlijk komt dat omdat de politieke gevangenen heel bewust een risico aangaan en ook weten dat ze gemarteld kunnen worden door waarin ze geloven. Het lijkt erop dat mensen die al een beetje weten wat er komen gaat, minder snel getraumatiseerd raken. Maar het probleem met trauma’s is dat niemand weet wat het leven je brengt, dus je kunt je niet echt voorbereiden. Je kunt hooguit zorgen voor een goed sociaal netwerk met lieve familie en fijne vrienden. Dat je mensen hebt om op terug te vallen, dat werkt beschermend. Ook je kinderen laten weten dat ze waardevol zijn en dat ze recht hebben op hun gevoelens, helpt ze op een gezonde manier uiting te geven aan tegenslag. Dat is de belangrijkste manier om hen te wapenen tegen PTSS.”
