Je kweekt groenten in je eigen moestuin, gebruikt make-up zonder meuk en natuurlijk let je op de antiaanbaklaag van je koekenpan. Alles om PFAS te weren. Maar hoe gezond je ook probeert te leven; uit onderzoek blijkt dat deze stoffen waarschijnlijk al in jouw bloed zitten. Hoe erg is dit? En kunnen we iets doen om dat te veranderen?
First things first, want wat is PFAS precies en wat niet? PFAS is niet de naam voor één schadelijke stof, maar een verzamelnaam voor stoffen die worden gebruikt en teruggevonden in talloze producten. Denk aan cosmetica, kleding, verpakkingen van voeding en jawel, het zit ook in ons drinkwater. PFAS, de afkorting van per- en polyfluoralkylstoffen, staan bekend om hun water-, vuil- en vetafstotende eigenschappen. Hartstikke handig, want daardoor lekt het vet in een pizzadoos niet door, blijft je regenjas droog en helpt die vlekverwijderaar alles brandschoon te maken. Helaas is er ook een maar, want inmiddels weten we dat deze schadelijke chemicaliën in het milieu terechtkomen en niet of nauwelijks afbreekbaar zijn. Het wordt niet voor niets al de ‘forever chemical’ genoemd. En dat is niet alleen schadelijk voor de wereld, maar ook voor onze gezondheid.
Het probleem is groter dan Chemours
Hoe schadelijk? Dat weten we nog niet helemaal, maar wat we wel weten: van PFAS wil je zo min mogelijk in je lijf hebben. Dat schadelijke PFAS-stoffen te pas en te onpas gebruikt mogen worden, was de reden voor Annelies den Boer om in 2017 Stichting Tegengif op te richten. “Er was toen nog te weinig aandacht voor, zeker in Nederland. In Denemarken was de overheid al wel in actie gekomen omdat zij de link legden tussen hormoonverstorende stoffen en onvruchtbaarheid bij mannen. Hier in Nederland was het nog een ver-van-onze-bed-show. We weten inmiddels allemaal van de enorme vervuiling rondom de fabriek van Chemours in Dordrecht, maar dit probleem gaat veel verder dan dat. Niet meer bakken met pannen met antiaanbaklaag is niet genoeg. Het probleem is véél groter dan dat. PFAS zijn overal.”
Eerste bloedonderzoek in Nederland
Diverse wereldwijde onderzoeken laten zien dat deze schadelijke stoffen niet alleen worden teruggevonden in het milieu, ons drinkwater, voedselverpakkingen en talloze andere producten, maar ook al in ons lichaam. Om aan te tonen hoe groot dit probleem is, wordt er in landen om ons heen al grootschalig onderzoek gedaan naar PFAS in het bloed van de bevolking. Dat dit in Nederland nog niet gebeurt, was voor Stichting Tegengif de reden om dit op kleine schaal ook te laten onderzoeken.
Annelies: “Er is al heel veel onderzoek gedaan naar PFAS in allerlei producten, maar niet naar deze schadelijke stoffen in ons lichaam. Wat veel mensen niet weten, is dat we het meeste van deze stoffen binnenkrijgen via ons eten en drinken — ongeveer 75 procent van onze blootstelling komt hiervandaan. Dat is heel zorgwekkend.”
Om ons bloedonderzoek te realiseren, in samenwerking met diverse wetenschappers, hebben we het bloed van allerlei Nederlanders uit alle twaalf provincies laten testen. Het onderzoek werd uitgevoerd door het gerenommeerde laboratorium Eurofins, dat ook in opdracht van de Vlaamse overheid vergelijkbare studies uitvoert. Met ons onderzoek, dat niet volledig representatief is en wij daarom een signaalstudie noemen, hopen we iedereens ogen te openen. Bewustwording creëren is ons grootste doel. We pleiten er ook voor dat de overheid op landelijk niveau bloed van burgers gaat testen. Dat blijkt hard nodig, want bij alle deelnemers aan ons onderzoek bleken PFAS al in het bloed te zitten. Dit toont aan hoe serieus dit probleem is. Of je nu in Groningen of Limburg woont, PFAS zitten in ieders bloed. Je loopt dus niet alleen risico als je in de buurt van vervuilende fabrieken woont.
PFAS en je gezondheid: dit weten we erover
Hoewel er nog geen keihard bewijs is over hoe groot de schade is van PFAS voor onze gezondheid, maken wetenschappers zich grote zorgen. De eerste resultaten uit onderzoeken zijn allesbehalve rooskleurig. Zo zijn lage niveaus van PFAS in voedsel in verband gebracht met een verminderde werking van het immuunsysteem, waaronder een minder goede werking van vaccinaties. Daarnaast wordt het in verband gebracht met een verhoogd risico op bepaalde vormen van kanker. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft in 2023 PFOA, een veelvoorkomende vorm van PFAS, geclassificeerd als kankerverwekkend voor mensen (categorie 1). Dit betekent dat er voldoende bewijs is om te concluderen dat deze stof kanker kan veroorzaken bij mensen.
Wetenschappers waarschuwen ook voor het feit dat PFAS voor andere gezondheidsrisico’s kan zorgen, zoals hormoonverstoring, leverbeschadiging en een verhoogde kans op hart- en vaatziekten.
Kun je PFAS vermijden?
Kun je dan niets doen om te voorkomen dat je deze stoffen in je lichaam krijgt? Het eerlijke verhaal is helaas dat het weren van PFAS niet betekent dat je deze stoffen niet meer binnenkrijgt.
Annelies: “Ook biologisch eten of groenten en fruit uit je onbespoten moestuin kunnen PFAS bevatten door vervuilde lucht of het grondwater. Daar kun je zelf niets aan doen.”
Opvallend is dat zelfs stoffen die in de EU al verboden zijn, zoals PFOA, werden teruggevonden in het bloed van de deelnemers van het onderzoek van Stichting Tegengif.
“Van PFOA weten we inmiddels dat het kankerverwekkend is. Dat betekent niet dat je meteen kanker krijgt, maar je loopt wel meer risico. En dat risico is aanwezig zolang deze stoffen in ons lichaam en onze omgeving voorkomen.”
Eén van de weinige dingen die je wél kunt doen, is producten met PFAS blijven weren.
“Door producten met PFAS niet meer te kopen, voorkom je voor een klein deel je blootstelling eraan, maar belangrijker is het signaal dat je hiermee afgeeft. Hiermee zeg je: ik wil dit soort producten niet meer. Dat is een belangrijke stap. PFAS gaan pas de wereld uit als deze stoffen zich niet meer kunnen verspreiden in ons milieu.”
PFAS: Wat zegt de wetenschap?
Wat maakt PFAS nu zo gevaarlijk? We vragen het aan Jasmijn Blokland, wetenschappelijk medewerker bij het RIVM. Zij doet onderzoek naar de gezondheidseffecten van deze stoffen.
“PFAS staan bekend om hun hardnekkigheid. Ze breken nauwelijks af in het milieu en blijven dus langdurig aanwezig, zowel in de natuur als in ons lichaam. Dat maakt het ingewikkeld, want ook al worden bepaalde PFAS nu verboden, de stoffen die al in het milieu zitten, verdwijnen niet zomaar.”
Wat zijn de risico’s?
“We weten uit studies dat bepaalde PFAS, zoals PFOA en PFOS, schadelijk kunnen zijn. Ze worden in verband gebracht met een verhoogd risico op bijvoorbeeld leveraandoeningen, een verstoord immuunsysteem en mogelijk ook bepaalde vormen van kanker. Ook kunnen ze een negatieve invloed hebben op de vruchtbaarheid en de ontwikkeling van kinderen. Tegelijkertijd is het belangrijk om te zeggen dat er nog veel onderzoek nodig is. Niet alle PFAS zijn hetzelfde en voor veel van die stoffen weten we simpelweg nog niet genoeg over de langetermijneffecten.”
Kun je het uit je lichaam krijgen?
“PFAS worden maar langzaam afgebroken door het lichaam. Sommige stoffen blijven jarenlang meetbaar in je bloed. Daarom is het zo belangrijk dat we de blootstelling aan PFAS zoveel mogelijk beperken. Dat kan door kritisch te kijken naar producten die PFAS bevatten, maar ook door bedrijven en overheden aan te sporen om uitstoot en gebruik terug te dringen.”
Voorstel voor Europees verbod
Er ligt een voorstel vanuit Nederland, Duitsland, Denemarken, Noorwegen en Zweden om een Europees verbod op PFAS in te voeren. Dat is nodig, want nu worden PFAS nog op grote schaal gebruikt in producten zoals regenkleding, cosmetica, voedselverpakkingen, blusschuim en antiaanbaklagen. Het doel van het verbod is om het gebruik van deze stoffen sterk te beperken, zodat ze niet nog verder het milieu in komen. Het plan is om alleen nog voor een beperkt aantal toepassingen waarvoor echt geen veilig alternatief is, PFAS toe te staan. Denk bijvoorbeeld aan toepassingen in de medische sector of luchtvaart. Het Europees Agentschap voor Chemische Stoffen (ECHA) buigt zich momenteel over dit voorstel. Het is een langdurig traject, en het kan nog jaren duren voordat er daadwerkelijk een verbod ingaat.
Samen blijven strijden
Kunnen we het tij ooit nog keren? “We blijven, samen met vele andere organisaties en burgers, druk uitoefenen op de politiek voor een Europees verbod. We zullen binnenkort ook als spreker aanwezig zijn tijdens een bijeenkomst in de Tweede Kamer om onze boodschap kracht bij te zetten. Er komen gelukkig steeds meer PFASvrije producten op de markt en de bewustwording groeit, maar we zijn er nog lang niet. Het gaat jaren duren voordat PFAS volledig uit onze wereld zijn, omdat deze stoffen zo slecht worden afgebroken. Dus hoe eerder het verbod er komt, hoe beter. We kunnen het tij keren, maar dat kan alleen als we samen blijven strijden tegen deze schadelijke stoffen.”
