Als reactie op een bedreigende situatie kan een mens drie dingen doen: verstarren, vechten of vluchten. Het brengt ons als ware terug naar de oertijd. Hoe werkt jouw overlevingsinstinct? Waarom is de één ontzettend dapper en staat de ander in een hoekje te beven? En wat ben jij: een stijve klaas, vechtersbaas of angsthaas?
Terwijl de één een brandend huis in rent, staat de ander aan de grond genageld. Nog iemand anders loopt in totale paniek rond. Hoe reageer jij in een noodsituatie? Eigenlijk kunnen we deze vraag pas beantwoorden als we er middenin zitten.
We kunnen mensen wel grofweg in drie categorieën indelen: de angsthazen, de stijve klazen en de vechtersbazen. Waar je normaal ontzettend lang kan twijfelen over dingen, moet je nu in minder dan een seconde beslissen wat je gaat doen…wat gebeurt er dan in het lichaam?
Vechten, vluchten of verstarren
Stel je voor: je komt je kamer binnen en daar zit een immens grote spin. Je schrikt en deinst terug. Waar is dat goed voor? Zo groot is die spin toch niet en hij kan je ook niet aanvallen. Toch is dit een hele natuurlijke reactie: jouw overlevingsinstinct. Dit overblijfsel uit de evolutie was in de oertijd nog belangrijker dan nu. Jouw reactie op een situatie bepaalde namelijk of je overleefde of niet.
Op het moment dat je de spin ziet, activeer je de vecht-vlucht-verstarreactie. In het sympathische zenuwstelsel, dat betrokken is bij lichamelijke activiteit, wordt adrenaline vrijgemaakt. Je hart klopt in je keel, je gaat een beetje hijgen en je spieren zijn extra doorbloed. Je pupillen verwijden zich en je reflexen staan op scherp. Je zweet een beetje. En je hebt even helemaal niks aan je spijsvertering, tranen en speeksel, dus deze worden geremd. Al deze veranderingen bereiden je lichaam voor op wat komen gaat. Je bloed stolt sneller, je voelt minder pijn en je spieren zijn gespannen. Opperste concentratie nu…klaar voor actie!
Je brein is vliegensvlug
Ook het brein is er klaar voor. De belangrijkste hersenstructuur tijdens een bedreigende situatie is de amygdala of amandelkern. Deze detecteert gevaar in de omgeving en bereidt de meest geschikte reactie voor. Wat je ziet, hoort, voelt en ruikt, koppelt de amygdala aan emoties. En voor deze situatie is dat angst.
Normaal is een instinct aangeboren en verandert het niet door een ervaring. Maar bij het overlevingsinstinct neem je ook mee wat je al eerder hebt meegemaakt. De amygdala ontvangt namelijk ook informatie vanuit het hersengebied dat betrokken is bij het geheugen. Situaties die belangrijk voor je zijn of veel emoties bij je losmaken onthoud je beter. Dat komt doordat er adrenaline bij vrijkomt, dit zorgt voor een sterkere herinnering. En dat beïnvloedt dus je reactie.
Ook krijgt de amygdala input vanuit het hersengebied achter je oogkassen. Dit gebied reguleert je emoties. Hoewel de amygdala volledig ontwikkeld is bij de geboorte, is dit gebied dat nog niet, dat gebeurt pas als je volwassen bent. Daarom maken kinderen en adolescenten niet altijd de meest rationele beslissingen en hebben zij minder controle over hun emoties.
Heb je wel eens opgemerkt dat je pas weet wat het gevaar is nadat je al gereageerd hebt? Dat komt doordat de amygdala informatie kan verwerken en een reactie kan starten voordat je je volledig bewust bent van de situatie. De amygdala ontvangt namelijk informatie vanuit twee routes: een korte en een lange. Via de lange route, evalueert je brein de situatie eerst en geeft het een betekenis: je begrijpt wat er gaande is. Maar bij de korte route gaat de informatie direct naar de amygdala, die een snelle reactie op de situatie start: een reflex.
Is moed geen angst hebben?
Waarom toont de één nu meer moed dan de ander? In het brein is moed niet te onderscheiden van geen angst. Eigenlijk is moed een sociaal fenomeen, gemaakt door onze maatschappij. Moed is niet per se geen angst, in onze maatschappij is het ook je angsten overwinnen. In principe kan iedereen dus moedig zijn. Daarvoor moet je risico’s nemen: angstige mensen schatten risico’s hoger in dan dat ze eigenlijk zijn. Jouw gevoelens beïnvloeden dus je beslissingen en maken je tot een stijve klaas, angsthaas of vechtersbaas.
