Toen hij nog werkte als therapeut verloste Jan Willem Elkhuizen al talloze cliënten van hun hoofdpijn met een elektrisch broodmes. Inmiddels pakt hij het subtieler aan – maar nog steeds met de principes van toen.
Glunderend loopt hij, gewapend met een elektrisch broodmes, de woonkamer in. “Hier is nog nooit een brood mee gesneden”, zegt bewegingswetenschapper en fysio- en manueel therapeut Jan Willem Elkhuizen. “Ik heb hiermee meer dan honderd kussens op maat gezaagd. Ik zei er altijd bij: ‘Als het u niet bevalt, krijgt u van mij een nieuw hoofdkussen’. Ik had zoveel goede ervaringen opgedaan dat ik dat risico wel aandurfde. Vaak ging het om latex of traagschuim kussens, soms hagelnieuw.”
Het mes is inmiddels ruim twintig jaar oud en ligt al jaren thuis. In de hoogtijdagen van het mes zag Elkhuizen voornamelijk cliënten met hoofdpijn in zijn toenmalige praktijk in Leeuwarden. Die aanloop van hoofdpijnpatiënten was geleidelijk ontstaan.
“Ik ontdekte min of meer bij toeval dat er een verband bestaat tussen slaaphouding en hoofdpijn.” De basis voor dit inzicht werd gelegd tijdens zijn opleiding tot manueel therapeut. “Toen ik nog alleen fysiotherapeut was, had ik een heel ander idee van de werking van het menselijk lichaam. Ik dacht vooral in termen van spieren. Als manueel therapeut kreeg ik door hoe gewrichten werken. Vooral de functie van de gewrichtsbanden is belangrijk. Als daar iets mis is, gaat het gewricht anders bewegen en lopen de spierspanningen op. Op een gegeven moment wist ik hoe het in de nek zit met die banden en wat dit te maken kan hebben met hoofdpijn.”
Hoofd is kwetsbaar in de slaap
Het aantal uren dat we werken, is gemiddeld evenveel als dat we slapen. Het gekke: een verkeerde werkhouding wordt volledig geaccepteerd als bron van lichamelijke klachten. Maar een verkeerde slaaphouding niet. “Dat is op zich vreemd. Bovendien zijn je spieren ontspannen als je slaapt. Daardoor is de kans dat je gaat hangen in de banden veel groter. Als je volledig ontspannen bent, zijn die kwetsbaarder.”
Elkhuizen wil niet beweren dat een verkeerde slaaphouding elke vorm van hoofdpijn verklaart. “Er zijn tal van andere factoren die hoofdpijn veroorzaken. Ik claim niet dat alles begint in de nek. Maar het is wel een van de minst begrepen oorzaken van hoofdpijn. Een Amerikaanse chiropractor heeft in de literatuur gemeld dat zeventig procent van de hoofdpijngevallen ontstaat vanuit de nek. Maar dat zou ook best dertig of vijftig procent kunnen zijn. Ik weet het niet.”
Naast een verkeerde slaaphouding zijn er meer risicohoudingen. “Ik herinner me een man die werkte bij de gemeentereiniging en met een wagentje rondreed om de straten te vegen. Ik behandelde zijn nek regelmatig, maar zijn klachten keerden steeds terug. Ik dacht: wat zit daarachter? Hij bleek voortdurend met zijn hoofd uit het raampje te behandelen om te zien of hij niet tegen de stoeprand aanzat. Anderen zitten weer vaak in een houding waarbij ze met hun hoofd op een hand steunen. Ook dat geeft een knik in de nek.”
Ook slechte hoofdstand bij tv-kijken
“De meest gemaakte fouten zijn echter tv-kijken, lezen of slapen in verkeerde houdingen”, zegt Elkhuizen. “Veel mensen kijken liggend op de bank tv, met het hoofd geknikt. Ze weten niet dat ze daar klachten van kunnen krijgen. Op een gegeven moment ontstaat hoofdpijn, maar de link wordt nooit gelegd. Ik heb nog nooit meegemaakt dat iemand zei: ‘Ik heb hoofdpijn want ik lig thuis verkeerd op de bank’. Of: ‘Ik lig verkeerd een boek te lezen’. Het enige verband dat wel eens spontaan wordt onderkend, is dat met slapen op de buik.”
Ook artsen leggen zelden of nooit een relatie tussen lig- of slaaphoudingen en hoofdpijn. “Ik heb in elk geval nog nooit gehoord dat een huisarts of neuroloog naar dit soort dingen vroeg. Het is een blinde vlek. Mogelijk speelt mee dat bandproblemen hoog in de nek niet op foto’s te zien zijn en je er niet bij kan komen. Ook een orthopedisch chirurg niet. Het is onbenaderbaar gebied.”
Vooral twee slaaphoudingen zijn in verband te brengen met hoofdpijn, is de ervaring van Elkhuizen. “Naast de buikligging gaat het vooral om de houding die ikzelf ‘driekwart’ noem. Je ligt hierbij niet helemaal op de zij en ook niet helemaal op de buik, maar er tussenin. De driekwart houding komt vaak voor en leidt tot veel klachten. De structuren in de nek staan dan op spanning.”
Hoofdpijn na het slapen
De problemen beginnen dikwijls zonder duidelijke oorzaak: de hoofdpijn ontstaat ‘zomaar’. In het begin is er niet eens veel pijn. “Het is meer een zwaar, gespannen gevoel in het hoofd. Soms een lichte hoofdpijn en een beetje stijve nek.” Geleidelijk kunnen de intensiteit en de frequentie van de klachten toenemen. “Dit kan resulteren in hoofdpijn, nekklachten of een combinatie van beide. Dit proces kan jaren duren en resulteren in continu aanwezige zeer zware hoofdpijn.”
Typerend is dat de klachten bij het wakker worden of vlak na het opstaan al aanwezig zijn. “Soms is dat eerst nog slechts een duf, zwaar gevoel dat later overgaat in hoofdpijn. Vaak is de nek wat stijf, bij het over de schouder kijken, trekken de spieren een beetje.” Ook naar beneden kijken (kin op de borst) en omhoog kijken, kan een trekkend gevoel in de nek geven of onaangenaam zijn. “Soms vinden de mensen hun nek zelf niet pijnlijk, maar stelt een huisarts of therapeut vast dat de nekspieren gespannen zijn en pijnlijk bij druk.”
Hoofdpijn vanuit de nek kan overigens ook acuut ontstaan. “Meestal is dan sprake van een duidelijke oorzaak, bijvoorbeeld een snelle onverwachtse beweging (‘het schiet er in’), val of ongeluk. Een belastende slaaphouding kan er dan wel toe bijdragen dat de nek niet meer volledig herstelt. Door elke nacht weer te zorgen voor weefselprikkeling, kan een verkeerde slaaphouding de factor zijn die de klachten in stand houdt of zelfs doet toenemen.”
Nieuw kussen: steunt de nek bij hoofdpijn
Behalve de slaaphouding kunnen ook de hoogte en vorm van het kussen hoofdpijn uitlokken of verergeren. De reden waarom Elkhuizen vroeger in zijn praktijk vaak het elektrische broodmes pakte. Het mes verdween in de kast toen hij ruim tien jaar geleden zijn werk als therapeut neerlegde. Vanaf dat moment ging zijn energie naar “het bedenken van nieuwe dingen”. Zo ontstond vijf jaar geleden het basisidee voor een nieuw hoofdkussen. In 2010 werkte hij dit idee verder uit, samen met industrieel ontwerper Rick Blom.
Het nieuwe kussen geeft vooral steun in de nek. “Daarnaast is het instelbaar op vier hoogtes, met speciale plaatjes. Je voelt zelf wat de beste stand is. De juiste hoogte van een kussen is belangrijk. Die is afhankelijk van de breedte van de schouders, maar ook van de hardheid van het matras. Hoe harder het matras, hoe hoger het kussen hoort te zijn. Daarom gaf ik destijds aan cliënten ook wel een plaatje mee, van polyether. Dat kon dan onder het kussen in de kussensloop worden gestopt.”
Lichaamskussen voor juiste slaaphouding
Daarnaast bedachten Elkhuizen en Blom een lichaamskussen. “Dat helpt om in zijligging te blijven.” Zelf heeft Elkhuizen goede ervaringen opgedaan met beide kussens. “Ik was zelf ook een buikslaper. Ik kreeg een raar gevoel in mijn hoofd, was een beetje afwezig. Het duurde een hele tijd voor ik doorhad dat het van het buikslapen kwam.” Met behulp van het lichaamskussen heeft hij zijn slaaphouding goeddeels veranderd. “Je blijft niet meteen de hele nacht goed liggen. Ik raak dat kussen ’s nachts ook wel eens kwijt. Maar ook als je de helft van de nacht goed ligt, betekent dit toch dat je de helft van de nacht je lichaam minder belast. In die tijd krijgt het lichaam de gelegenheid te ontspannen en te herstellen van de opgerekte toestand.”
Elkhuizen denkt dat veel meer mensen baat kunnen hebben van beide kussens, die hij op de markt brengt met ligwijzer.nl. Het is geen ‘quick fix’: “Wie vanavond in een goede houding slaapt, is niet morgen van zijn hoofdpijn af. Daar gaat wat tijd overheen. Maar het is zeker het proberen waard. Ik kreeg diverse mails van mensen die anders zijn gaan slapen en heel tevreden zijn. Een mevrouw had het hoofdkussen van haar fysiotherapeut geleend. In een week tijd had ze al een stuk minder pijn.”
Voor meer informatie: www.ligwijzer.nl
