De meeste insecten zijn niet geliefd, maar de mug spant de kroon. Wakker worden door irritant gezoem of een lichaam vol jeukende bulten; niemand wordt er blij van. Daarom vroegen we medisch entomoloog en muggenexpert Bart Knols om raad. Hoe word je minder aantrekkelijk voor muggen? En waarom wordt de één vaker gebeten dan de ander?
Waarom wordt de één vaker gebeten dan de ander?
Entomoloog en muggenspecialist Bart Knols: “Dat komt doordat iedereen een uniek geurprofiel heeft. Dat heeft niet alleen te maken met je genetische achtergrond, maar ook met de aanwezigheid van bacteriën op je huid. Per persoon verschillen die bacteriën qua soorten en qua aantallen. Die unieke cocktail aan bacteriën breekt stoffen af die de huid afgeeft, zoals zweet. De vluchtige geurtjes die hierdoor ontstaan, zijn voldoende om muggen van een afstand aan te trekken. Het fenomeen ‘Ik word altijd gebeten door een mug en mijn partner nooit’, bestaat echt. Als er twee personen in een slaapkamer liggen, is er altijd één die aantrekkelijker is voor muggen. Dat hangt af van de verhouding tussen aantrekkelijke en afstotende geuren die je huid afgeeft.”
Hoe komt het dat muggen voorkeur hebben voor een persoon?
“Helaas weten we dat nog steeds niet. Je zou verwachten dat er een soort evolutionair voordeel is. Dat muggen meer eitjes kunnen produceren en meer nakomelingen kunnen krijgen als ze bloed nemen van de meest aantrekkelijke persoon. Dat is getest, maar niet uit het onderzoek gebleken. Er moet ergens wel een reden zijn, dat kan niet anders. Daarnaast blijft het een raadsel hoe een mug in de slaapkamer de ene persoon van de andere kan onderscheiden in een wolk van lichaamsgeuren.”
Is er een manier om je geurprofiel te veranderen?
“Ja, dat kan door je dieet. Je kunt bijvoorbeeld meer kool, uien en knoflook eten waardoor je geur verandert. Het is echter niet zo dat we weten dat je door bepaald voedsel minder aantrekkelijk wordt voor muggen. Ik zeg altijd: ‘Hoe meer knoflook je eet, hoe meer mensen je op afstand houdt’, voor muggen maakt het geen verschil. Uit één publicatie kwam wel dat mensen die alcohol hebben genuttigd aantrekkelijker zijn voor muggen. Met deze informatie moet je alleen oppassen, omdat het getest is in West-Afrika. Daar dronken ze geen Heineken, maar een lokaal gebrouwen bier dat nog het meest leek op een pap met alcohol. Daarnaast ging het om de aantrekkelijkheid voor malariamuggen. We kunnen niet alle muggen over één kam scheren.”
Hoe word je minder aantrekkelijk voor muggen?
“Je gaat naar de drogist en koopt een flesje DEET en smeert het op lichaam. Zo simpel is het. Er is ook een meer natuurlijk middel te koop op basis van eucalyptusolie, waar de stof citriodiol in hoge concentratie in aanwezig is. Dat werkt heel goed tegen muggen. Voor het beste resultaat smeer je deze producten op alle onbedekte delen van je lichaam.”
Douchen voor het slapen, een geurkaars aansteken of het licht uitdoen. Heeft dat ook zin?
“Nee, allemaal niet. Het is wel aan te raden om lichtgekleurde kleding te dragen. Muggen hebben namelijk een voorkeur voor het landen op donkere oppervlaktes. Maar dat zal je alsnog niet voldoende beschermen. Zeker niet als je naar gebieden gaat waar ziektes worden overgedragen door muggen. Dan zit er weinig anders op dan te smeren, tenzij je invloed hebt op de plek waar je bent. Dan kun je een hor voor het raam plaatsen of onder een klamboe gaan liggen. Zo zorg je voor een extra barrière tussen jou en de mug.”
Als je een mug hoort zoemen, wat moet je dan doen?
“Dat hangt ervan af waar je bent. Hier in Nederland is het een kwestie van even rustig blijven liggen. Op het moment dat je de mug de kans geeft om zich vol te zuigen en zijn buikje rond is, is het klaar. Daarna zetten ze die bloedmaaltijd om naar eieren. In de tussentijd nemen ze niet opnieuw bloed. In de tropen wil je dat natuurlijk niet doen, want dan is het risico dat je besmet raakt met een bepaalde infectie aanwezig. Je kunt hem proberen te pakken, maar het is verstandiger om onder een klamboe te slapen.”
Moet je je schuldig voelen als je een mug doodslaat, omdat ze een functie hebben in het ecosysteem?
“Muggen spelen wel degelijk een rol in het ecosysteem, maar met name als ze nog in het water zitten. Dan dienen ze als voedsel voor vissen, amfibieën en ander waterleven. De rol van volwassen muggen in de natuur is vrij beperkt. Er wordt vaak gezegd: ‘Ik zie dat de zwaluwen of vleermuizen in mijn tuin allemaal muggen eten.’ Dat is niet zo. Het aandeel van muggen in het dieet van zwaluwen en vleermuizen is minder dan vijf procent. Die vleermuis gaat liever voor een dikke mot, daar zitten veel meer eiwitten in. Muggen uitroeien hoeft in principe niet zo lang ze geen ziektes overdragen. Het wordt een ander verhaal als je praat over exotische muggen, zoals de tijgermug. Die moeten wel uitgeroeid worden, omdat ze niet thuishoren in onze biodiversiteit.”
En wat helpt het beste tegen jeukende muggenbulten?
“Ervan afblijven. Ga zeker niet krabben, want dan loop je het risico op een infectie. Je kunt een kruis in de muggenbult zetten. De jeuk overtref je dan met pijn waardoor het tijdelijk naar de achtergrond verdwijnt. Het verschijnsel van jeukende bulten is iets wat vooral tussen de oren zit. Toen mijn kinderen klein waren, ging ik naar de badkamer en kwam ik terug met een klein beetje tandpasta op mijn vinger. Ik noemde het een fantastisch middel tegen jeuk, smeerde het op hun huid en daarna gingen ze allebei slapen. Een beetje koeling met een menthol zalfje helpt prima, maar jeuk is vooral een psychisch ding.”
