Dat te veel vet, suiker en zout niet bevorderlijk zijn voor ons lijf, is geen geheim. Toch lonkt die zak chips na een lange dag en is een avondje bingewatchen net wat gezelliger met snackgoed binnen handbereik. En áls we dan al besluiten om gezonder te eten, houden we dat vaak maar even vol. Waarom is het zo moeilijk om je eetpatroon te veranderen?
“In de gedragswetenschap spreken we over de intentiegedragskloof: het gat tussen datgene wat we ons voornemen en dat wat we daadwerkelijk doen”, steekt dr. Roel Hermans van wal. Hij is gedragswetenschapper, gespecialiseerd in gezondheid, leefstijl en gedragsverandering. “We weten heel goed dat een wortel in de basis gezonder is dan een chocoladereep, maar vinden het toch moeilijk om in ons eetpatroon die reep te laten liggen. Niet gek, want van nature hebben we een voorkeur voor energierijk eten.”
Getroost met een snoepje
De mate waarin je gewend bent om jezelf te troosten, belonen of af te leiden met eten is een belangrijke voorspeller van jouw kans op succesvolle gedragsverandering in je eetpatroon. “Als je vroeger vaak getroost werd met iets lekkers – bijvoorbeeld een snoepje na een valpartij – heb je geleerd om vervelende emoties te verzachten met eten. En meestal gaat het dan om dingen zoals koek, ijs, chips of chocolade. Dat betekent overigens niet dat snoep en snacks uit den boze zijn in een gezonde leefstijl. Het gaat vooral om maat houden: niet te vaak en niet te veel.”
Sharon Numan, auteur, lifestylecoach en oprichter van VoedZo, krijgt regelmatig de vraag hoeveel eten op een dag gezond is. “Naast dat dit verschilt per persoon geloof ik niet zo in externe richtlijnen”, vertelt ze. “Het gaat vooral om luisteren naar je lijf: heb je honger of zit je vol? Een andere belangrijke vraag, is: wat wil ik eigenlijk? Hierbij gaat het niet alleen om de korte termijn, maar ook om de lange termijn. Zo is het prima als je een keer zin hebt in patat, maar als je je ook gezond wilt voelen, betekent het automatisch dat elke dag patat niet de beste keuze is. Niet omdat het niet mág, maar omdat je het niet wílt. Dat is een heel groot verschil. Als je op deze manier kunt denken, heb je daar je leven lang plezier van. Maar op die manier gaan denken, gaat niet van de één op de andere dag.”
Stap voor stap
Volgens gedragswetenschapper Roel heeft dit te maken met het feit dat we van nature voor de weg van de minste weerstand kiezen. “Ons eetgedrag bestaat uit allerlei gewoontes en routines. Gedrag dat al vanaf jonge leeftijd is aangeleerd en ingesleten. Dit betekent dat we grotendeels automatisch en zonder nadenken onze dagelijkse eetkeuzes maken. Als je dit wilt veranderen, moet je opeens bewust gaan nadenken over alles wat je eet: ga ik dat chocolaatje wel of niet eten en neem ik die traktatie aan of sla ik over? Je kunt je voorstellen dat dit in het begin veel tijd en energie kost en dat zijn we niet gewend. Dit is dan ook één van de belangrijkste redenen waarom het mensen niet lukt om hun eetpatroon te veranderen: de gewoontes winnen het van de voornemens.”
Dirkje van der Ven, spreker en adviseur op het gebied van gedragsbeïnvloeding, sluit zich daarbij aan. “Met alleen de wil om gezonder te eten, kom je er niet. Dan moet je het puur op wilskracht doen en dat is doodvermoeiend. Wat wél helpt, is in kaart brengen welke zaken van invloed zijn op jouw eetgedrag, zoals je omgeving en overtuigingen. Bijvoorbeeld: als jouw partner elke avond zoutjes op tafel zet, is het moeilijk om niet te snacken. En als jij de overtuiging hebt dat je na een dag hard werken iets lekkers verdient, kan het handig zijn om eerst met die overtuiging aan de slag te gaan.”
Van mini-doel naar mini-doel
Wat ook niet mag ontbreken, is een duidelijk doel: waaróm wil je gezonder eten? Roel: “Wanneer je diep in jezelf op zoek gaat naar drijfveren is het makkelijker om op moeilijke momenten de keuze te maken die bij jouw doel of voornemen past. Weten waarvoor je het doet en kleine stapjes zetten: dáár gaat het om. Een quick fix bestaat niet.”
Sharon vindt geduld eveneens het sleutelwoord. “Schrijf alles op wat je kunt doen voor een gezonder eetpatroon. Bijvoorbeeld: meer groente eten, meer water drinken, elke dag een half uur naar buiten gaan, enzovoort. Van al die opties kies je er één uit waarmee je aan de slag gaat en de rest laat je rusten. Vervolgens is het een kwestie van uitvoeren, oefenen en bijsturen. Net zolang totdat het vanzelf gaat. Daarna ga je met een volgend mini-doel aan de slag.” Het grote voordeel van zo’n stapsgewijze aanpak is dat je sneller successen behaalt. Dirkje: “Veel mensen denken dat ze een ambitieus doel nodig hebben om gemotiveerd te zijn. Maar als het doel groot is, is de kans dat het mislukt ook groot. Terwijl een klein doel behalen makkelijker is en motiveert om door te gaan.”
Vallen en opstaan
Bij gezond eten gaat het natuurlijk over voeding, maar dat is niet de kern, stelt Roel. “Men verliest zich soms in de details: dan gaat het alleen nog maar over koolhydraten, vetten en eiwitten. Maar het ontbreekt vaak aan een plan – hoe ga je ervoor zorgen dat je de hele dag door gezonde keuzes kunt maken? Dat je structuur hebt in de dag, met vaste eetmomenten, is bijvoorbeeld heel belangrijk. Maar ook in hoeverre je met aandacht eet: aan tafel, zonder telefoon en andere stoorzenders. En zelfs als je dit allemaal op orde hebt, is het een proces dat met vallen en opstaan gaat. Eetgedrag is nu eenmaal zeer complex; het kan daardoor best een tijd duren voordat het nieuwe eetpatroon is ingebed.”
Ook Sharon ziet het als een langdurig traject. “We zijn vaak veel te streng voor onszelf en balen als we een keer minder gezond hebben gegeten. Zonde, want schuldgevoelens leiden alleen maar tot meer ‘verkeerde’ keuzes. Want: als ik toch al heb gezondigd, heeft het toch geen zin meer. Focus je niet alleen op die ene maaltijd of dag, maar kijk naar de lange termijn. Als het vandaag niet goed is gegaan, pak je morgen gewoon de draad weer op.” Dirkje sluit zich daarbij aan: “De keuzes die je maakt over je eten zijn van zoveel factoren afhankelijk: stress, energiehuishouding, hormonen, het weer … Het speelt allemaal een rol. Wees mild voor jezelf, leg de lat niet te hoog en probeer van het proces te genieten in plaats van je blind te staren op het einddoel. Dan blijft het leuk en is de kans op een duurzame verandering het grootst.”
Volg ons ook op Instagram, Facebook en TikTok. Meer Gezondnu? Neem dan een kijkje in het magazine en schrijf je in voor de nieuwsbrief.
