O wee als je te dik bent, rookt of ziek bent. Daar vinden ‘we’ wat van. Moet je die hamburger dan wel eten? Sociaal psycholoog Susanne Täuber stelt dat oordelen leidt tot een tweedeling in de samenleving. Wij vroegen haar wat het effect is van zwart-witdenken en hoe je roken en overgewicht oplost zonder te oordelen.
Sociaal psycholoog Susanne Täuber doet onderzoek naar moraliserend denken bij de Rijksuniversiteit Groningen. Zij stelt dat vooral rokers en mensen met overgewicht het moeten ontgelden. Hierdoor neemt de kloof in de samenleving tussen gezond en ongezond toe.
Er is een enorme aandacht voor alles wat gezond is – is dat gezond?
Sociaal psycholoog Susanne Täuber: “De laatste jaren is er een enorme focus van de overheid en de media op gezondheid. Krantenkoppen schreeuwen dat roken ons miljoenen kost of dat we wel drie miljard kwijt zijn aan mensen met obesitas. Vervolgens wordt zo’n krantenkop aangekleed met een foto van een veel te dik kind dat een hamburger eet. Daarmee zeg je eigenlijk: ‘Jij kost de samenleving klauwen met geld, terwijl je je gewoon zit vol te proppen. Kennelijk heb je het schijt aan alles, ook aan de schade die je daarmee de maatschappij toebrengt. Je bent gewoon een slecht mens.’ Ik overdrijf natuurlijk, omdat ik een punt wil maken.”
Hoe schadelijk is dat goed/slecht-denken voor dikkere mensen en rokers?
“Erg schadelijk. Een roker kan nog doen alsof hij niet rookt en zich onttrekken aan sociale stigma’s door zijn sigaret later ergens stiekem op te steken. Maar dik ben je altijd. Iedereen ziet dat continu en iedereen vindt daar ook wat van. Moet je je voorstellen hoe klein je je dan kunt voelen. Dat zie je ook terug in onderzoek naar het zelfbeeld van dikke mensen; dat is getekend door zelfhaat. Dat collectief veroordelen werkt ontzettend ontmoedigend en stigmatiserend en je bereikt er verre van je doel mee. Kortom, zo wordt niemand gezonder. Bovendien worden we steeds strenger. Uit mijn onderzoek blijkt dat zelfs mensen met aangeboren chronische aandoeningen te maken krijgen met die moraliserende kijk op gezondheid.”
Zelfs ziek zijn, zien we niet meer als pech?
“Ja. Als samenleving dragen we steeds vaker uit dat gezondheid iets is dat je zelf honderd procent onder controle hebt. Gezondheid wordt neergezet als een keuze en ziekte als eigen schuld. Elke nuance ontbreekt. Als je gezond bent, ben je goed bezig. Als je ziek bent, slecht – je hebt het immers zelf in de hand.”
Waartoe leidt het zwart-witdenken?
“Dat we gezondheid gaan zien als een beloning voor onze inspanningen. Maar je kunt aan de buitenkant nooit zien hoe vaak een dik iemand geprobeerd heeft om af te vallen of hoeveel die beweegt. Voor een roker geldt hetzelfde. Toch worden deze mensen continu veroordeeld door de gezonde, slanke samenleving. En als je vraagt wat fitte mensen gedaan hebben om zo gezond te blijven, dan blijkt dat dit heel vaak gewoon is komen aanwaaien.”
Wat moet de overheid doen?
“De overheid bepaalt welke gezonde keuzes jij als individu kúnt maken. Zo zijn we in Europa decennialang goed beschermd geweest tegen de goedkope suikers zoals glucosestroop, die in de Verenigde Staten al sinds de jaren tachtig gemeengoed zijn en die ook verantwoordelijk worden gehouden voor de obesitasepidemie aldaar. Een jaar geleden heeft Europa besloten om die goedkope suikers toch toe te laten. Wetenschappers waarschuwden direct voor de gevaren. Tevergeefs. Is het dan je eigen schuld als mensen steeds dikker worden en steeds meer suikerziekte ontwikkelen? ‘Ja,’ zegt de overheid, ‘je bent verantwoordelijk voor de boodschappen die je in je karretje stopt.’ Maar nee, dat ben jij niet alleen.”
De overheid maakt gezonde keuzes dus moeilijker?
“Ja. Terwijl gezond makkelijk, lekker en vanzelfsprekend moet worden. Maar zover zijn we nog lang niet, ben ik bang.”
Hoe ga je overgewicht en roken oplossen zonder te oordelen?
“Ga samen ontdekken hoe het beter kan. Er is niet één oplossing die iedereen helpt. Gezondheid is weerbarstig. We begrijpen nog lang niet alles. Dat mag ook weleens gezegd worden. Gezondheid is complex. Het zit hem in veel aspecten en is vervlochten met je buurt, je huis, je DNA, je opleiding, je afkomst, je gezin en je inkomen. Het is zoveel meer dan de kilo’s op de weegschaal of de sigaret die je opsteekt. Maar bovenal is gezond leven een vaardigheid die echt iedereen kan leren. Je moet alleen weten hoe. En als je het zo insteekt, dan vergroot je de kans dat mensen echt de gezonde ommezwaai maken. Dan kun je echt wat doen aan ongezonde ongelijkheid in Nederland.”
