Weet je nog, toen je klein was…? Zo beginnen veel herinneringen, maar hoe zeker weet jij dat wat je herinnert, ook echt gebeurd is? Onderzoek toont aan dat mensen, en met name kinderen, gevoelig zijn voor vervalsing van het geheugen. Maar hoe werkt dat dan? Een zoektocht naar de ware herinnering.
Ik fiets de oprit van mijn grootouders op, in de verte zie ik mijn oma al zitten op het bankje. Ze is bonen aan het doppen. Ik herinner het me als de dag van gisteren. Hoewel…hoe zeker weet ik dat dit míjn herinnering is? Dat ík dit heb meegemaakt? Dit kan dus een ‘valse herinnering’ zijn. Een herinnering waarvan je gelooft dat het werkelijk gebeurd is, terwijl dat niet zo is. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat valse herinneringen in het geheugen kunnen worden ingeplant.
Vals
Een valse herinnering is een vervorming van een feitelijke ervaring. Het is iets anders dan een leugen. Bij een leugen ben je je bewust van het feit dat er eigenlijk iets anders gebeurd is. Bij een valse herinnering ben je er heilig van overtuigd dat datgene wat je je herinnert daadwerkelijk gebeurd is. Zonder de bedoeling om iemand voor te liegen. Een valse herinnering kan ook een fantasie zijn die onbewust als feitelijke ervaring naar boven komt. Een ingebeelde situatie kan zich in je geheugen nestelen als een gebeurtenis die je je meent te herinneren.
Ons brein is geen memorystick
Je herinnert je iets toch gewoon wel of niet? Ons geheugen is geen memorystick met audio- en videobestanden van alles wat we meemaken. Doordat ons geheugen zich niet op één plek in de hersenen bevindt, is het proces van herinneren complexer en beïnvloedbaar door jezelf en anderen. Tijdens een gebeurtenis krijg je alle informatie binnen via je zintuigen.De informatie gaat eerst naar het voorste gedeelte van je hersenen, waar het kortetermijngeheugen zich bevindt.
Hoe haal je een herinnering terug?
Voor het langetermijngeheugen gaat de informatie dieper het brein in, naar de hippocampus. De hippocampus combineert alle zintuiglijke informatie van een gebeurtenis: ik zie mijn oma zitten op het bankje, ik ruik de paarden in de wei. Hersencellen vormen een netwerk waarin deze informatie voor lange tijd wordt opgeslagen, er ontstaat een patroon. Wanneer je je iets wil herinneren, speelt het brein het patroon van verbindingen tussen hersencellen opnieuw af. Maar hierbij interpreteer je de informatie opnieuw. Dit maakt dat je gevoelig bent voor invloeden van buitenaf die de herinnering kunnen vervormen of zelfs geheel nieuwe valse herinneringen kunnen produceren.
Toen ik vier jaar was…
Onderzoekers uit Maastricht zagen dat kinderen erg gevoelig zijn voor het vormen van valse herinneringen. Zij kunnen pas vanaf het vierde levensjaar gebeurtenissen voor langere tijd opslaan; bij de geboorte is het geheugen nog niet zo ver ontwikkeld dat dit kan. Daarom weet je als volwassene dus ook niets meer van je tijd als baby.
Het verschil tussen het geheugen van een kind en een volwassene zit in de details. Kinderen gaan af op de kern van een herinnering wanneer ze naar een gebeurtenis gevraagd wordt. Ze trekken daarna conclusies op basis van de kennis die ze al hebben. Bijvoorbeeld van een locatie: wanneer er in het klaslokaal iets is gebeurd, gaan kinderen er vanuit dat er ook potloden, boeken en tafels waren omdat dat allemaal bij elkaar hoort. Volwassenen gaan meer af op de specifieke details wanneer ze een gebeurtenis reconstrueren.
Echt of nep?
De echtheid van een herinnering vaststellen is nog een lastige kwestie. Onderzoek van de University of California (VS) laat zien dat een echte en valse herinnering hetzelfde effect hebben op de hersenen. Of het verschil ooit duidelijk zal zijn, is dus maar de vraag. Gelukkig zijn de meeste valse herinneringen onschuldig. Dan kan ik weer met een gerust hart terugdenken aan mijn oma. Op het bankje, bonen doppend. Een echte of valse herinnering, het brengt toch een glimlach op mijn gezicht.
