Het aantal mensen dat een beroerte krijgt, lijdt aan dementie of de ziekte van Parkinson zal tot 2040 explosief stijgen. Dat meldt de Hersenstichting op basis van gegevens van het RIVM. Corona doet hier mogelijk nog een schepje bovenop. Hoe zit dat? En wat kunnen we doen tegen hersenziektes? Neurobioloog Koko Beers: “Door gezonde leefstijlkeuzes kunnen we het tij mogelijk een beetje keren.”
Wat houdt ‘een explosieve toename van hersenziektes’ in?
Koko Beers, neurobioloog: “Uit het rapport ‘Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2018’ van het RIVM kwam naar voren dat over twintig jaar 672.600 Nederlanders een beroerte hebben gehad, 330.400 mensen aan dementie lijden en 82.600 aan de ziekte van Parkinson. Het aantal mensen dat lijdt aan dementie verdubbelt daarmee ten opzichte van 2015. Op dit moment heeft al maar liefst een op de vier mensen een hersenaandoening, wat betekent dat iedereen in de nabije omgeving wel iemand kent met een hersenaandoening. Dat zal alleen maar toenemen.”
Hoe betrouwbaar is deze voorspelling?
“Er is voor het rapport gekeken naar demografische gegevens – zoals bevolkingsgroei en leeftijdsverdeling – over de afgelopen jaren en deze gegevens zijn bovendien vergeleken met vorige voorspellingen. Elke vier jaar komt het RIVM met zo’n trendrapport. Waar ze geen rekening mee houden zijn eventuele nieuwe behandelingen of veranderingen in beleid en leefstijl.”
Wat zijn de oorzaken van de verwachte toename?
“Allereerst leven we gewoonweg langer en vertragen behandelingen en medicatie het verloop van bepaalde ziektes, waardoor mensen langer mét een hersenaandoening leven. Daarnaast kan een ongezonde leefstijl een rol spelen bij het ontstaan van hersenaandoeningen. Zo vergroot overgewicht de kans op het krijgen van een hersenaandoening en een slechte nachtrust ook.”
Zorgt corona voor een nog verdere toename van hersenziektes?
“Daar zijn wij wel bang voor. Dit komt doordat het virus tijdens én na de infectie op verschillende manieren schade aan de hersenen toebrengt. Corona is primair een longziekte, maar heeft grote gevolgen voor de hersenen. Sommige mensen krijgen zuurstoftekort in het bloed en daarmee ook in de hersenen. Verder kan het virus een hersenontsteking veroorzaken of de bloedstolling ontregelen. Een bloedstolsel kan een herseninfarct veroorzaken. Ook het lange verblijf op de intensive care is erg schadelijk voor de hersenen. Veel patiënten houden er blijvende cognitieve klachten aan over, zoals minder aandacht en concentratie, problemen met geheugen en met plannen. Of deze hersenschade blijvend is en wat de gevolgen op lange termijn zijn, is nog niet duidelijk. Dat wordt nu onderzocht. Los van de directe gevolgen van het virus zien we ook dat de genomen maatregelen zorgen voor een toename van het aantal mensen met depressieve gevoelens en burn-outklachten. Hoe deze klachten zich gaan ontwikkelen, moet de toekomst uitwijzen. Dit hangt deels ook af van hoe lang het coronavirus ons leven nog blijft beheersen.”
Wat is de impact van een hersenaandoening?
“Mensen moeten leren leven met de gevolgen van een hersenaandoening als dementie, een beroerte of de ziekte van Parkinson. Die gevolgen kunnen lichamelijk en psychisch zijn, denk aan uitvalsverschijnselen, vermoeidheid en geheugenproblemen. Daarnaast heeft hersenletsel voor veel mensen ook grote onzichtbare gevolgen. Bij onzichtbare gevolgen van een hersenaandoening gaat het bijvoorbeeld om veranderingen in je denken, je emoties en je gedrag. Vaak zijn dat de meest ingrijpende en moeilijkste veranderingen.”
Wat doet de wetenschap?
“We hebben enorme stappen gezet op het gebied van onderzoek naar hersenziektes, waardoor er in de komende twintig jaar minder Nederlanders sterven aan de gevolgen van bijvoorbeeld een beroerte. Tegelijkertijd zijn de hersenen ook het meest complexe orgaan in ons lichaam; kijk hoeveel we nog niet begrijpen van bijvoorbeeld dementie. We moeten blijven onderzoeken of we de aandoening kunnen voorkomen en genezen, maar ook hoe we de maatschappij kunnen inrichten. Onderzoek doen is echter duur en er gaat nog te weinig geld naar hersenonderzoek.”
Zijn we dan wel voorbereid in Nederland?
“Niet helemaal. Er is zeker meer aandacht voor hersenaandoeningen en we worden ons steeds bewuster van het belang van gezonde hersenen, maar wat veel mensen vergeten is dat niet alleen de patiënt zelf te maken heeft met zijn of haar hersenaandoening en de gevolgen daarvan. De explosieve stijging gaat ook impact hebben op de familie, maatschappij en zorg. Elke persoon met een hersenaandoening heeft één of meer naasten of mantelzorgers. Daarbij heeft een toename effect op de zorgprofessionals en de overheid. De zorguitgaven zullen naar verwachting stijgen, op het werk zullen er steeds meer mensen zijn die lijden aan een hersenaandoening en Nederlanders zullen meer mantelzorg moeten verlenen aan mensen met een hersenaandoening. Daar is nog niet iedereen zich voldoende bewust van. Zolang er geen oplossing is, moeten we dus vooral inzetten op het zo klein mogelijk houden van het risico.”
Kunnen we zelf iets doen tegen hersenziektes?
“Ja, we weten dat een gezonde leefstijl de kans op een hersenaandoening kan verkleinen. Het is dus vooral belangrijk om de hersenen zo gezond mogelijk te houden. Denk aan de beweegnorm halen. Ook gezonde voeding is belangrijk; wetenschap laat zien dat een mediterraan dieet met veel groenten, fruit en goede vetten het risico op dementie kan verkleinen. En vergeet een goede nachtrust niet, ook dat is ontzettend belangrijk. Houd dus regelmatige bedtijden aan, drink geen alcohol in de avond en zorg voor voldoende ontspanning.”
Helpt het ook om je hersenen uit te dagen?
“Zeker. Activiteiten zoals het leren van een nieuwe taal, een nieuwe route verkennen tijdens het wandelen, het koken van een nieuw gerecht en het maken van uitdagende woord- of cijferpuzzels kunnen helpen om je geest scherp te houden en kunnen de kans op hersenziektes verkleinen. Door jezelf uit te dagen, blijf je verbindingen in je hersenen maken en dat maakt ze flexibeler. Je voorkomt niet direct dat je dementie ontwikkeld, maar kunt wel langer compenseren voordat je klachten krijgt. Andere delen van je hersenen kunnen bepaalde taken bijvoorbeeld makkelijker overpakken. Hierdoor kunnen symptomen van bijvoorbeeld dementie zich pas op een later moment uiten. Bij het uitdagen van je hersenen is het vooral belangrijk dat je het jezelf een beetje moeilijk maakt, want juist dan bouw je een cognitieve reserve op en ben je weerbaarder. Als je gaat puzzelen, doe er dan wel steeds eentje op een ander niveau. Juist het verrassingseffect is belangrijk voor je hersenen. Zodra ze ergens gewend aan raken, is het effect voor je hersengezondheid niet zo groot meer.”
Wanneer kun je starten met zorgen voor je hersenen?
“Nu! Hoe eerder, hoe beter. Als je tekenen van bijvoorbeeld dementie ziet, is de ziekte al veel langer schade aan het aanrichten. Maar dan nog is het goed om je leefstijl aan te passen en achteruitgang door hersenziektes misschien iets uit te stellen. Een grote modelstudie liet zien dat door een gezonde leefstijl mogelijk wel veertig procent van de dementiegevallen voorkomen kan worden. Tegelijkertijd is het ook niet zo dat je alles op leefstijl kunt afschuiven, zeker niet, het is een complex spel van genen, omgevingsfactoren en leefstijl. Maar door meer bezig te zijn met een gezonde leefstijl, hoop ik wel dat we de verwachte toename iets kunnen bijstellen.”
