Welke invloed heeft je menstruatie op je sportprestatie? Specialisten van de poliklinieken sportgeneeskunde en gynaecologie van het Máxima MC brengen dit in kaart. Gynaecoloog en onderzoeker Simone Goossens vertelt meer over de bevindingen tot nu toe.
Allereerst: wat heb je zelf met sport?
“Zowel ik als de collega’s met wie ik dit onderzoek samen doe, hebben een behoorlijke affiniteit met sport. Ik ben heel fanatiek op het gebied van de triatlon, net als Edwin Achterberg. Hij heeft zijn enthousiasme voor deze combinatie van zwemmen, hardlopen en fietsen een tijd geleden verder aangewakkerd. Marlies Bongers en Merel Wielink zijn zeer actieve wielrenners.”
Hoe ontstond het idee om de invloed van de menstruatie op sportprestaties te onderzoeken?
“In ons ziekenhuis werken de poliklinieken sportgeneeskunde en gynaecologie steeds nauwer samen. Edwin Achterberg en Merel Wielink vroegen aanvankelijk of Marlies Bongers en ik wat meer wilden vertellen over de relatie tussen zwangerschap en sport. Gaandeweg kwamen we op het stukje menstruatie en sport. Marlies is gespecialiseerd in menstruatiestoornissen in het algemeen. We ontdekten dat er op het gebied van sport, menstruatie en zwangerschap nog weinig wetenschappelijk onderzocht is. Maar dat er wel van alles verondersteld wordt, door berichten in de media of door wat mensen met elkaar delen. Bijvoorbeeld: als je zwanger wilt worden, is sporten niet goed voor je. Of: het is ongezond om tijdens de menstruatie te sporten. Tegelijkertijd blijkt de menstruatie anno nu nog steeds een taboe. Ik dacht: dat kan toch niet waar zijn?”
Ben je door die verbazing nog meer gedreven om hier verder onderzoek naar te doen?
“Ja, absoluut. Vrouwen en mannen zijn steeds gelijkwaardiger, leveren dezelfde bijdrage aan de maatschappij. Vijftig procent van de atleten op de Olympische Spelen is inmiddels vrouw, maar het onderdeel menstruatie wordt compleet genegeerd. Of er wordt heel spastisch over gedaan. Als je op internet zoekt op ‘menstruatie en sport’ vind je foto’s van een toptennisser en een marathonloper die doorgelekt zijn. Veel mensen vinden het verschrikkelijk om met menstruatiebloed geconfronteerd te worden, terwijl de helft van de wereldbevolking ongesteld wordt. Laten we dat nou niet met zijn allen gaan ontkennen.”
Kwam je ook positief verrassende berichten tegen?
“Ja, over Leontien Zijlaard-van Moorsel, die in 2003 op de wielerbaan van Mexico-Stad het werelduurrecord had geplaatst terwijl ze menstrueerde, omdat ze door haar ongesteldheid meer pijn had kunnen verdagen en daardoor dieper kon gaan voor de sportprestatie. Een interessante aanname. Graag wilden Marlies Bongers en ik weten of meer vrouwelijke sporters die ervaring hebben. Dit was het vertrekpunt van ons onderzoek.”
Was het makkelijk vrouwen te vinden die wilden meewerken aan het onderzoek?
“De respons op onze oproep op de diverse socialmediakanalen van sportverenigingen en -bonden was gigantisch, maar liefst 1700 vrouwen wilden de vragenlijst invullen over de invloed van de menstruatie op hun sportprestaties! Dit waren zowel professionele sporters als recreatieve sporters. Vooral dames uit de duursport, dus hardlopers en wielrenners, bleken zich in groten getale te hebben aangemeld.”
En wat is het effect van de menstruatiecyclus op sportprestaties?
“Vijftien procent van de deelnemers aan ons onderzoek gaf aan dat de menstruatie niet van invloed was. De helft van de respondenten liet weten slechter te presteren in de week voordat ze ongesteld werden. Dat was de grootste groep. Ook waren er sporters die door de menstruatie juist beter presteerden, net zoals Leontien Zijlaard-van Moorsel dus. Een aantal vrouwen liet weten tijdens de menstruatie soms een training over te slaan vanwege menstruatieklachten. Bij professionele atleten deed tien procent dit en bij de recreatieve sporters 35 procent.”
Wat kwam uit het onderzoek verder naar voren?
“Eén van de vragen die we stelden was: ‘Zou je met menstruatieproblemen naar een arts of hulpverlener gaan?’ Veel vrouwelijke sporters blijken dit niet te doen. Omdat we benieuwd waren waarom niet, hebben we een vervolgonderzoek gedaan. We zijn toen met de vrouwen die dat wilden in gesprek gegaan. Waarom trekken ze bij problemen niet aan de bel? Het eerdergenoemde taboe op de menstruatie en de schaamte daarvoor blijkt een grote rol te spelen. Ook heerst de gedachte: het hoort er nou eenmaal bij.”
Wat hoort er volgens hen ‘nou eenmaal bij’?
“Hevig bloedverlies of juist het uitblijven van de menstruatie. Niet ongesteld worden komt inderdaad geregeld voor bij vrouwen die intensief sporten. Niet alleen bij topatleten, maar ook bij amateurs. Wie het wel durft te bespreken met een trainer of met de huisarts, krijgt nogal eens te horen dat het een normaal verschijnsel is. En daarmee wordt het probleem afgedaan. Wat ik, ook in dit artikel, wil meegeven is dat het belangrijk is om er wél aandacht aan te besteden. Niet menstrueren is een symptoom van een te laag oestrogeengehalte in je lichaam. Als je langdurig niet menstrueert, zorgt het tekort aan oestrogeen ervoor dat botten minder goed opgebouwd worden, waardoor je bijvoorbeeld op latere leeftijd eerder botontkalking kunt krijgen en eerder een heup kunt breken.”
“Het tekort aan oestrogeen ontstaat door een disbalans in de inname en het verbruik van energie. Als je fanatiek sport, heb je soms wel 2000 calorieën extra per dag nodig, bovenop de 2000 calorieën voor een gewoon leven. Voor die 4000 calorieën moet je best veel eten. Veel vrouwelijke sporters zijn zich daar niet van bewust en komen daardoor niet aan die benodigde hoeveelheid energie in hun voedsel. Het lichaam gaat dan in spaarstand. Die spaarstand is van invloed op verschillende processen in het lichaam en kan bijvoorbeeld de voortplanting uitschakelen, waardoor er dus tijdelijk geen menstruatie optreedt. Dit proces is gelukkig omkeerbaar, wanneer er weer een evenwicht is tussen inname en verbruik van energie.”
Welke fabel wil je de wereld uithelpen?
“In het verleden werd, ook door professionele sportgroepen, niet meer ongesteld worden gezien als een teken dat een vrouwelijke atleet goed in vorm is. Maar dat is een verkeerde interpretatie. Het werkt juist de andere kant op. We weten inmiddels dat vrouwen beter presteren als ze net iets beter in balans zijn op het gebied van inname en verbruik van energie. Door meer hormoonschommelingen zijn ze minder blessuregevoelig, waardoor ze een betere trainingsarbeid kunnen verrichten.”
Hoe gaat jullie onderzoek nu verder?
“We hebben een aantal artikelen geschreven op basis van de ingevulde vragenlijsten en de interviews met vrouwelijke sporters, waarin ze aangeven waarom ze bij klachten niet naar een arts gaan. Deze hebben we opgestuurd naar verschillende wetenschappelijke tijdschriften. We wachten nu op goedkeuring. Momenteel zijn we bezig met een artikel waarin we onderzoeken wat dokters weten op het gebied van menstruatie en sporten om erachter te komen waar hun kennis tekortschiet. We hopen dat die gaten in kennis in de nabije toekomst gedicht zullen worden. We blijven dus bezig.”
“Wat ik artsen, trainers en vrouwelijke sporters wil meegeven is: veel bewegen is supergezond, dat willen wij als onderzoekers alleen maar toejuichen, maar verlies de (vrouwelijke) gezondheid niet uit het oog. Neem niet alleen een flesje water mee als je drie uur actief gaat fietsen, maar zorg voor voldoende brandstof. Zo kun je het beste uit jezelf te halen. En heb je menstruatieproblemen? Voel je dan niet beschroomd om erover te praten. Laat je zeker niet met een kluitje in het riet sturen. De tijd dat het maandelijkse bloeden een taboe was, ligt hopelijk snel achter ons.”
